2606-volledige-tekst_tcm28-124504

3.2 Het anti-islam en het radicale-islamveld: de aanbodzijde
In de hoofdstukken die komen gaan, beschrijven we per land (a) de organisatorische
structuur van de velden en de organisatorische kenmerken van de relevante actoren; (b) de
discursieve repertoires die we aantreffen in de twee velden; (c) de actierepertoires uit een
geselecteerde periode; en (d) de aanwezigheid op Facebook. De komende pagina’s werken
we het analytisch kader van de aanbodzijde verder uit, te beginnen met een conceptuele
afbakening.
3.2.1 Anti-islam en radicale-islamvelden: definities
De focus is enerzijds op het ‘anti-islam’-veld en -actoren. Hieronder verstaan we het discursieve
veld en de actoren daarbinnen die een discours hanteren met anti-islamelementen.
De overlap van partijen en groeperingen die aangeduid worden met labels zoals extreemrechts,
anti-migranten en populistisch is groot, maar toch zijn er verschillen. Zo worden
sommige actoren met een anti-islamdiscours niet gerekend tot extreemrechts, en hebben
niet alle partijen met een anti-migrantenagenda ook anti-islamstandpunten. Noch zijn alle
populistische partijen (partijen die zeggen ‘het volk’ te representeren en beschermen tegen
de elite en de gevestigde orde) automatisch anti-islam. Veel van de literatuur die over
relevante partijen of bewegingen gaat, of over relevante maatschappelijke mechanismen,
richt zich niet op onze categorie van ‘anti-islam’-organisaties, maar op organisaties die
aangeduid worden met ‘extreemrechts’. Omdat we ons op deze literatuur baseren, kunnen
we niet voorkomen dat de term extreemrechts veelvuldig in het rapport voorkomt. De term
extreemrechts gebruiken we ter aanduiding van partijen die zich bevinden aan het uiterste van
de rechterflank van het politieke spectrum. Het gedachtegoed van deze partijen wordt
gekenmerkt door nationalistische elementen, waarbij ‘de nationale cultuur’ van ‘het echte
volk’ beschermd dient te worden. Vaak vormen xenofobe elementen hier onderdeel van (angst
voor, of liever, afkeer van vreemdelingen) (AIVD 2010: 4-5). Veel van deze partijen hebben ook
anti-islamstandpunten, en vormen onderdeel van het anti-islamveld. In navolging van velen,
waaronder de AIVD 1 , onderscheiden we extreemrechts uitdrukkelijk van rechts-extremistisch.
Terwijl extreemrechts binnen de grenzen van de democratische rechtsorde blijft, is dat niet
het geval voor de rechts-extremisten. Zij streven antidemocratische doelen na en/of hanteren
antidemocratische middelen; dit kan fysiek geweld zijn, maar ook bijvoorbeeld intimidatie.
Onder het ‘radicale-islam’-veld verstaan we het discursieve veld en de actoren daarbinnen die
een ‘radicaalislamitisch’ discours bezigen. ‘Radicaal’, zoals we ook later zullen beschrijven,
heeft betrekking op het nastreven van ingrijpende veranderingen in de samenleving; maar
radicale doelen en radicale middelen overschrijden niet noodzakelijkerwijs de grenzen van
de democratische rechtsstaat. Radicaal is ook niet per definitie gewelddadig. Het radicaalislamitische
discours is een discours dat vanuit een religieuze motivatie radicale maatschappelijke
veranderingen voorstaat. Deze politieke component maakt dat we niet-politieke
organisaties in principe niet onder het radicale-islamveld scharen. Ook andere termen die
in de context van de islam vaak gebruikt worden, verhelderen we hier (Slootman & Tillie
2006: 17-23, zie ook AIVD 2004). Orthodoxie betekent rechtzinnig, streng in de leer; heeft dus
betrekking op geloofsovertuiging en gaat niet over de politieke dimensie. Veel hedendaagse
ultraorthodoxe moslims noemen zich salafist, waarmee ze aangeven dat ze proberen net zo
vroom te leven als de moslims ten tijde van de profeet. Ze streven naar een zuivere islam, en
zien de Koran als enige bron van het geloof. Salafisme heeft niet noodzakelijkerwijs een
politieke component. Apolitieke salafisten stellen zich teruggetrokken op, richten zich op God
en hun geloof, en houden zich afzijdig van alles wat met politiek te maken heeft. Deze
noemen we niet radicaal, en we zijn ook terughoudend om alle salafisten ‘radicaal’ te
noemen. Politieke salafisten daarentegen streven actief naar verandering, en maken daarbij
gebruik van de mogelijkheden binnen het maatschappelijke en politieke domein. Zij
keuren geweld af. De politieke salafi’s die een islamitische staat nastreven die gestoeld is op
de sharia, hangen de radicale, politiek georiënteerde ideologie van het ‘islamisme’ aan
1 https://www.aivdkennisbank.nl/begrippenlijst/ [bezocht op 26 mei 2016]
Bedreigde identiteiten: De wisselwerking tussen anti-islambewegingen en de radicale islam
21