2606-volledige-tekst_tcm28-124504

Voorts laat onze analyse van anti-islam-Facebookpagina’s zien dat in alle vier de landen de
actoren die offline prominent aanwezig zijn, dat online ook zijn. Voor de radicale islam is
het beeld complexer. In Duitsland komen online en offline sterk overeen, maar in de andere
drie landen is dat minder het geval.
Daarbij geeft de afwezigheid van links over en weer aan dat politieke partijen en sociale
bewegingen betrekkelijk gescheiden van elkaar opereren. Hoewel dat in het oorspronkelijk
onderzoeksplan niet voorzien was, betekenden de november-aanslagen in Parijs (2015) een
buitengewone kans om het verband tussen ‘tweets’ en ‘streets’ te onderzoeken. In hoeverre
beïnvloedden die aanslagen (de streets) het onlinedebat (de tweets)? Logischerwijs was die
invloed in Frankrijk groot. In de andere drie landen was die geringer; nationale en lokale
kwesties trokken daar meer de aandacht. Bovendien ebde de golf weer spoedig weg, binnen
enkele dagen gingen de sociale media weer over tot de orde van de dag. De omgekeerde
vraag is even interessant. In hoeverre heeft het onlinediscours invloed op wat er gebeurt in
de ‘streets’? Betekent grote activiteit online dat offline een grote actie aanstaande is? Die
vraag hebben we niet kunnen beantwoorden, omdat we geen offline acties gemonitord
hebben. Het laatste woord is hier nog niet over gesproken, mede doordat de schaarse
empirische studies elkaar tegenspreken. Zo vonden sommige onderzoekers geen steun voor
de stelling dat het internet het proces van radicalisering versnelt (Von Behr e.a. 2013),
terwijl anderen betogen dat sociale media wel degelijk een katalysator kunnen zijn voor
gewelddadig extremisme (Pauwels e.a. 2014).
Dit debat is gerelateerd aan de zogenoemde kanaliseringthese, die stelt dat een heftig
discours (offline en online) een kanaliserende werking heeft, in die zin dat het de kans op
radicale actie verkleint. Gesteld wordt dat sociale media een zogenoemde ‘cathartische
functie’ hebben. Woede wordt door de sociale media gekanaliseerd waardoor mensen juist
niet de neiging hebben de straat op te gaan. De omgekeerde these stelt dat (online) blootstelling
aan het anti-islamdiscours (of radicale-islamdiscours) ervoor kan zorgen dat actoren
uit de marges van het veld legitimering vinden voor geweldsplegingen tegen moslims (of
‘westerlingen’). Zoals gezegd, hier is het laatste woord nog niet over gesproken.
10.4.2 Over het voorkómen van escalatie en de-escalatie
Ons onderzoek was mede een verkenning van wat overheden kunnen doen ter voorkoming
van escalatie van de wisselwerking tussen het radicale-islamveld en het anti-islamveld. Voor
zover wij dat hebben kunnen nagaan, lijken de overheden in de onderzochte landen geen
expliciet, apart vastgesteld beleid te hebben om escalatie van de wisselwerking tussen
actoren van beide zijden van de controverse te voorkomen. Op een dreigende escalatie
wordt veelal gereageerd vanuit gevestigd langetermijnbeleid, hoewel ze in Frankrijk maar
weinig preventieve maatregelen en langetermijnbeleid kennen. Het optreden hier is meer
ad hoc en repressief. De aard van dat langetermijnbeleid loopt van land tot land uiteen. We
stelden vast dat er een relatie bestaat tussen de bredere nationale context in de vorm van
het dominante burgerschapsmodel, de politieke mogelijkheden en het langetermijnbeleid
ten aanzien van radicalisering. Burgerschapsmodellen en politieke culturen – zoals de
laïcité in Frankrijk en de tegen antidemocratische organisaties gerichte politieke cultuur in
Duitsland – drukken een stempel op de preventieve aanpak die gekozen wordt.
Een tweede inzicht heeft betrekking op het feit dat het de-escalatiebeleid even onevenwichtig
blijkt als de wisselwerking zélf: ook al is de wetgeving ten aanzien van beide velden
gelijk, politie en overheid gaan niet altijd op eenzelfde manier om met actoren uit de twee
velden. Zo blijkt op actoren uit het radicale-islamveld vaker antiterreurwetgeving te worden
toegepast dan op actoren uit de anti-islamhoek. Zoals we zagen vormt Duitsland hierop een
uitzondering – hier worden beide velden op dezelfde wijze aangepakt. Zij het dat inzake de
NSU Duitsland een lakse houding is verweten. In het VK daarentegen werden in een
bepaalde periode juist anti-islamactoren harder aangepakt dan radicale-islamactoren,
omdat de radicale moslims zich bij protesten beter aan de regels hielden. Bovendien blijkt
Bedreigde identiteiten: De wisselwerking tussen anti-islambewegingen en de radicale islam
197