2606-volledige-tekst_tcm28-124504

Hoofdstuk 3: Analytisch kader: Wisselwerking tussen actoren
verschillende burgerschapsmodellen vorm aan de agenda en het programma van de
bestaande partijen. Aldus ontstaat ruimte binnen het politieke spectrum om dergelijke
claims te uiten en de discursieve mogelijkheden voor extreemrechts om zich tegen migranten
uit te spreken. Wanneer de claims van extreemrechtse organisaties resoneren met het
gangbare discours, zullen zij eerder toegang vinden tot het publieke domein. De claim om
voorrang te geven aan autochtonen op de arbeidsmarkt zal bijvoorbeeld eerder toegang
vinden tot het maatschappelijk debat in een meer assimilationistisch model waar speciale
rechten zijn voorbehouden aan autochtonen, zoals lange tijd het geval was in Duitsland.
Wanneer de claims niet resoneren zullen zij minder legitimiteit als politieke partij hebben,
en zal eerder een sociale beweging ontstaan.
Koopmans en collega’s (2012) vonden inderdaad een verband tussen de mate van toekenning
van groepsrechten en de omvang van een rechts-populistisch electoraat. Restrictievere
rechten voor migranten gaan vaak samen met een groter rechts-populistisch electoraat
en een kleinere migrantenpopulatie die stemt. Andersom gaan meer ‘inclusieve’ rechten
voor migranten vaak samen met een kleiner rechts electoraat, zoals in het VK. Beide
scenario’s hebben de neiging de bestaande situatie te versterken: landen met traditioneel
een inclusiever beleid hebben zwakkere extreemrechtse of populistische partijen en meer
migrantenstemmen. Zij ontwikkelen zich richting een meer inclusief beleid. Andersom
zorgt juist een groter extreemrechts/populistisch electoraat voor de afname van groepsrechten
voor migranten. Dit scenario is bijvoorbeeld te herkennen in Denemarken (Koopmans
2012: 1226). De overige landen in Koopmans studie verschuiven vanaf 1980 tot 2002 in
de richting van een meer multiculturalistisch model, met meer inclusieve burgerschapsrechten
voor migranten. Vanaf 2002 stagneert deze ontwikkeling door de opkomst van
extreemrechtse partijen. Echter in Duitsland gaat dit niet op: daar houdt aan de ene kant
weinig ‘stemdruk’ vanuit de migrantengemeenschap én aan de andere kant een taboe op
radicaal-populisme het rechts-populistisch electoraat klein (Koopmans e.a. 2012).
Als tweede is bepalend hoe mainstream-partijen zich positioneren ten opzichte van migratie
en etnische minderheden en hoeveel ruimte er binnen de partijdynamiek is voor extreemrechtse
partijen om claims over deze onderwerpen te maken. Wanneer er sprake is van
andere partijen die zich reeds negatief uitlaten over migrantenkwesties, zal de ruimte voor
een extreemrechtse partij die haar bestaansrecht hieraan ontleent kleiner zijn. Dus, ook
véél ruimte voor radicaal-rechtse vertogen kan het moeilijker maken voor een anti-islampartij
om een plek te bemachtigen in het politieke domein. Immers, centrumrechtse
partijen kunnen aanwezig zijn met een concurrerend vertoog over migratiebeperking
(Koopmans e.a. 2005: 189). Een sterkere discursieve gelegenheidsstructuur en meer politieke
ruimte zorgen dan voor meer concurrentie voor een extreemrechtse partij.
Organisationele velden
Onder de nationale context vallen ook andere organisaties dan politieke partijen, denk
bijvoorbeeld aan sociale bewegingsorganisaties. Tussen sommige organisaties wordt
geconcurreerd om aanhang en middelen. Aanwezige netwerken en actierepertoires kunnen
een basis vormen voor nieuwe bewegingen, en aanwezige actierepertoires kunnen gekopieerd
worden. Zo kopieerde het Duitse Pegida de Maandag-demonstraties uit de jaren 80 in
Leipzig gericht tegen het communistische regime. Sympathiserende organisaties kunnen
door samenwerking of kennisdeling de slagkracht van een organisatie versterken, of
thema’s op de nationale politieke agenda zetten. Antagonistische organisaties, of ‘tegenbewegingen’,
lokken soms gerichte tegenacties uit. Zo staan extreemrechtse en extreemlinkse
organisaties regelmatig fysiek tegenover elkaar tijdens demonstraties, en worden
linkse activisten door ‘rechts’ bestempeld als verraders, terwijl rechtse activisten op hun
beurt worden uitgemaakt voor fascisten.
20