2606-volledige-tekst_tcm28-124504

Hoofdstuk 5: Frankrijk
groepsrechten. Het recht om op basis van collectieve rechten anders te zijn, wordt beperkt
door de universele gelijkheidsprincipes. Denk aan het verbod op religieuze symbolen in
publieke instituties, zoals basisscholen. Hierin is het principe van ‘laïcité’ leidend: het
publieke domein is (officieel) vrij van religie en er gelden de waarden van de republiek. Er
bestaat geen correcte Nederlandse vertaling, ‘politiek secularisme’ komt het dichtst in de
buurt, waarmee het verder gaat dan secularisme. Omdat er geen goede Nederlandse
vertaling bestaat zal in het vervolg het Franse woord laïcité gebruikt worden. De Franse
stemming rondom de islam kan niet los worden gezien van deze aloude traditie van laïcité.
In de jaren 80 veranderde het debat in Frankrijk ten opzichte van migranten en werd de
nadruk meer gelegd op de aanwezigheid van grote hoeveelheden islamitische migranten en
het probleem dat hun religie met zich mee zou brengen als bedreiging van de nationale
identiteit en de republikeinse waarden (Mohammed & Hajjat 2013). In 1983 behaalde het
Front National (FN) haar eerste overwinning, met de eerste burgemeester van deze partij in
het plaatsje Dreux. De jaren 80 werden ook gekenmerkt door veel racistisch geweld; met
1983 als hoogtepunt met 18 moorden en tal van ernstige gewonden door aanvallen om
racistische motieven (Witte 2014).
Vanaf 1989 is een verandering zichtbaar in de invulling van laïcité. In dat jaar werden drie
meisjes van school geweerd vanwege hun hoofddoekje. Dit ontketende een nationaal debat
en zorgde er uiteindelijk voor dat in 2004 het dragen van religieuze symbolen werd verboden.
Eerst was het vooral links dat de laïque waarden verdedigde, en daarom een verbod op
de hoofddoek ondersteunde. Later werd dit verbod echter ook gesteund door een brede
coalitie van links én rechts, waaronder de Union pour le Mouvement Populaire (UMP). Ook zij
beriep zich bij het verbod op ‘la laïcité’ en onderscheidde zich daarmee van het extreemrechtse
discours van het Front National. Het discours werd echter al snel daarna overgenomen
door het Front National dat van een traditioneel extreemrechts discours verschoof
naar een anti-islamdiscours. Nilsson (2015: 103) beschrijft hoe tijdens de hoofddoekjesaffaire
links en rechts wedijverden om wie het meest fervent ‘laïque’ was, door de sterkste
‘hardline’ oplossingen voor het ‘moslimprobleem’ aan te dragen. Onder invloed van deze
ontwikkelingen wordt laïcité steeds meer gebruikt voor specifiek het inperken van de
collectieve rechten voor moslims (Roy 2005, Ahearne 2014). Ook linkse politici verdedigen
de ‘nieuwe’, striktere invulling ervan. Zo stelde Hollande in zijn verkiezingsstrijd voor om
de principes van laïcité op te nemen in de grondwet (Ahearne 2014).
Mohammed en Hajjat (2013) stellen dat in toenemende mate sprake is van een vijandbeeld
van islam en moslims vanuit theologisch en politiek perspectief. Dit is met de tijd steeds
meer gaan samenvallen met immigratie in haar geheel. Ook het Collectif Contre l’islamophobie
en France (CCIF 2015) spreekt over de diffusie van een ‘islamofoob beeld’ 69 in de maatschappij.
Nonna Mayer, expert extreemrechts in Frankrijk, bevestigt dit beeld en stelt dat een
aantal anti-islamopiniemakers onevenredig veel aandacht krijgt in het mediadebat (interview
Nonna Mayer november 2015). Zo heeft een aantal bekende opiniemakers van ‘de
anti-islamzaak’ hun strategische inzet gemaakt, zoals Zemmour en Finkielkraut. Ook het
idee van ‘Le Grand Remplacement’ van Renaud Camus, over de vervanging van het ene volk
door een ander is in die zin veelzeggend en vormt voor veel islamcritici een inspiratie.
Volgens deze theorie zullen migranten – met name moslims – de Franse maatschappij
overnemen en zijn de ‘boeven’ uit de banlieues de soldaten van de islam die het leven van de
Fransen onmogelijk maken. Hetzelfde geldt voor Houellebecq’s bestseller-roman Soumission,
waarin hij Frankrijk in 2022 beschrijft, dat onder leiding van een islamitische president
langzaam verandert in een islamitische staat, een ‘Eurabië’.
69 Het Collectif Contre l’Islamophobie en France (CCIF 2015) gebruikt de term ‘islamofoob’ wanneer het om anti-islamdaden gaat. Waar het om
cijfers afkomstig uit dit rapport gaat, zal dus ook in deze termen worden gesproken. Zie voor een toelichting van de begrippen islamofoob en
anti-islam het theoretisch kader.
66