2606-volledige-tekst_tcm28-124504

Al met al zien we dus min of meer afzonderlijke onlinegemeenschappen, waarbinnen
relatief veel hechte connecties zijn, maar waartussen juist weinig verbindingen zijn.
Twitteraars zien over het algemeen vooral hun eigen politieke standpunten bevestigd, in
plaats van berichten te lezen vanuit andere onlinegemeenschappen. We zien een fenomeen
dat Himelboim en collega’s (2013) samenvatten als: “birds of a feather tweet together”. Sunstein
(2001) spreekt in dit verband van een ‘klankkasteffect’ (echo chamber effect). Het internet,
aldus Sunstein, “can easily be used to allow people to overcome isolation and homogeneity. [But it]
can also serve to put people into echo chambers of their own devising” (Sunstein 2001: 16-17).
Zogenoemde selectieve blootstelling (selective exposure), oftewel het gebrek aan blootstelling
aan ‘attitude-challenging information’ of ‘cross-ideology exposure’ (Himelboim 2013), wordt vaak
geassocieerd met de adoptie van extremere standpunten door de tijd en een misperceptie
van feiten over gebeurtenissen (Von Behr e.a. 2013; Bakshy e.a. 2015).
De tweede vraag in dit hoofdstuk was: waar wordt over gesproken, wat is de inhoud van het
onlinedebat? In hoeverre is sprake van toegenomen (indirecte) wisselwerking en online
radicalisering na ‘Parijs’? De eerste belangrijke conclusie is dat de aandacht in de onderzochte
tweets verschuift van vluchtelingen en migranten naar de islam en moslims. Het is
goed om hier nog eens te benadrukken dat we dezelfde groep prominente twitteraars door
de tijd gevolgd hebben. Zo’n verschil is dus niet veroorzaakt door het feit dat we twee
verschillende steekproeven Twittergebruikers hebben (die wellicht andere opvattingen en
interesses hebben). Deze verschuiving laat zien dat de aanslagen in alle onderzochte landen
de sociale categorisatie ‘moslims’ sterker benadrukken, ten koste van andere sociale
verschillen tussen groepen. Dit lijkt wellicht geen verbazingwekkende conclusie, maar toch
is niet zonder meer vanzelfsprekend dat juist de islam meer ter sprake komt na de terroristische
aanslagen. Zo wordt Molenbeek vooral geframed als broeinest van jihadisten en
radicale moslims, maar men zou ook kunnen benadrukken dat radicalisering in deze
gemeente vooral te maken heeft met de achtergestelde sociaaleconomische positie van
(nakomelingen van) migranten.
We zien minder duidelijke verschuivingen in het benoemen van de eigen groep (referenties
naar ‘wij’ of ‘ons’) en de aandacht voor de nationale identiteit. Alleen in Frankrijk worden
woorden die gerelateerd zijn aan ‘wij’, ‘Frans’ of ‘Frankrijk’ vaker genoemd in de periode na
de aanslagen. Het beeld dat in andere landen naar voren komt, is dat van continuïteit.
Naast de toegenomen aandacht voor moslims valt tegelijkertijd op dat de toon van anti-islamtweets
niet of nauwelijks veranderd is. Deze was namelijk al sterk negatief. De opvatting
dat de westerse wereld bedreigd en aangevallen wordt, is online ook voor ‘Parijs’ al
wijdverbreid, met eerdere terroristische aanslagen als ‘bewijs’.
Een duidelijk onderscheid hierbij tussen gematigde en radicale moslims is eerder uitzondering
dan regel. Deze bevinding is in lijn met de literatuurstudie en conclusies van onder
andere Ekman (2015). In het Verenigd Koninkrijk en Vlaanderen lijken anti-islamhoudingen
zich vaker dan in Duitsland en Frankrijk in minachtende en grove taal te manifesteren.
Tegelijkertijd moeten we ook concluderen dat het doelwit van berichten van aanhangers
van de anti-islambeweging opvallend vaak juist niet de (radicale) moslims zijn. Verontwaardiging
en kritiek richt zich opvallend vaak op de overheid of het politieke establishment.
Moslims of moslimorganisaties figureren meestal als object, niet als adressant. Dit is een
verschijnsel dat zich in alle landen voordoet. Zo zagen we dat in Duitse tweets twitteraars
er weinig vertrouwen in hebben dat ‘zij’ (politici, gevestigde partijen, Merkel) bescherming
bieden tegen de ‘islamterreur’. En bijvoorbeeld in Vlaanderen worden de woorden jihadlobby
en terreurdebat in tweets gebruikt om de tegenstelling tussen het Vlaams Belang en de
gevestigde partijen te benadrukken.
Bedreigde identiteiten: De wisselwerking tussen anti-islambewegingen en de radicale islam
169