2606-volledige-tekst_tcm28-124504

Hoofdstuk 3: Analytisch kader: Wisselwerking tussen actoren
3.3.1 Radicalisering en escalatie
Eén van de kernvragen van onze studie betreft het risico dat de wisselwerking tussen
actoren uitmondt in radicalisering, polarisering en escalatie. De focus ligt daarbij niet op
radicalisering van individuen, maar op radicalisering van repertoires (zowel discursieve als
actierepertoires) zoals die gehanteerd worden door specifieke actoren (bewegingen en
partijen), of zoals we die tegenkomen in de verschillende velden. In lijn met de definitie die
de AIVD hanteert verstaan wij onder radicalisme het nastreven van ingrijpende veranderingen
in de samenleving 5 . Radicalisering kan zich voordoen op twee dimensies: enerzijds in
het discursieve repertoire, waarin een actor steeds ingrijpendere veranderingen voorstaat;
anderzijds in het actierepertoire, waarin steeds verregaandere strategieën gehanteerd
worden. Radicalisering hoeft niet per se te betekenen dat acties gewelddadig worden.
Gewelddadige actie is wél de uiterste vorm van radicalisering. Hiernaar verwijzen we met
de term escalatie. Radicalisering van het discursieve repertoire en het actierepertoire gaan
vaak samen, maar noodzakelijk is dat niet. Radicalisering betekent dus dat er steeds meer
afgeweken wordt van de heersende normen, in het discursieve repertoire, in het actierepertoire,
of in beide (Slootman & Tillie 2006). Dit hoeft niet ondemocratisch te zijn. Radicalisme
in zijn sterkste vorm is wel ondemocratisch; dit is extremisme, wat zich kenmerkt
doordat het de kaders van de rechtsorde overschrijdt, bijvoorbeeld door de inzet van geweld
(zie ook de AIVD 2004).
3.3.2 Radicaliserende discursieve repertoires
Het vertoog, of ‘verhaal’, van een organisatie of van een heel veld wordt ook wel ‘collectief
actiekader’ genoemd. Zo’n collectief actiekader bestaat uit diverse onderdelen. Benford &
Snow (2000) onderscheiden een drietal zogenaamde kaders (frames):
––
Diagnostic frames (wat is er fout/wie is de schuldige?);
––
Prognostic frames (wat is de oplossing/wat is het plan van aanpak en de strategie?);
––
Motivational frames (wat moeten we doen en waarom?).
Kern van de anti-islamframes vormt de etnisch-nationale eenheid, die zich bedreigd waant
door ‘buitenlanders’ met een andere religie en cultuur, in het bijzonder door de islam.
De aanwezigheid van de radicale islam en islamitisch terrorisme onderstrepen de urgentie
van deze dreiging. Het eigen volk is slachtoffer van de (linkse) elite die schuldig is aan de
bedreigende multiculturalisering van de samenleving; iedereen die multiculturalisme
voorstaat, moet bestreden worden. De islam wordt vergeleken met een oprukkende bezettingsmacht,
die tot doel heeft Europa over te nemen. Het ultieme angstbeeld is dat van een
‘Eurabië’.
In de radicale-islamframes weet men zich bedreigd door ‘het Westen’ en houdt men ‘het
Westen’ verantwoordelijk voor de slechte behandeling van moslims en de islam als religie.
Bovendien ondersteunt ‘het Westen’ dictators in islamitische landen, wat wordt gezien als
legitimatie voor compromisloos optreden tegen het Westen. Het ultieme doel is de stichting
van een samenleving naar islamitische regels. Regeringen in islamitische landen die dit in
de weg staan moeten bestreden worden, evenals partijen die dit streven blokkeren.
De radicalisering van het discours kenmerkt zich niet alleen door een streven naar ingrijpende
veranderingen, maar ook, en vooral, door een polarisatie in het wereldbeeld en
toenemend gevoel van urgentie. Groepsidentiteiten politiseren en polariseren, waardoor de
grens tussen wij (de ‘goeden’, de ‘slachtoffers’) en zij (de ‘slechten’, de ‘daders’) verabsoluteert
en samengaat met steeds minder genuanceerd taalgebruik. Gevoelens van dreiging en
urgentie nemen toe, wat weer samengaat met een uiting van steeds heftigere emoties
5 Radicalisme: “Het (actief) nastreven en/of ondersteunen van diepingrijpende veranderingen in de samenleving, die een gevaar kunnen opleveren
voor (het voortbestaan van) de democratische rechtsorde (doel), eventueel met het hanteren van ondemocratische methodes (middel), die afbreuk
kunnen doen aan het functioneren van de democratische rechtsorde (effect). In het verlengde hiervan is radicalisering te duiden als de (groeiende)
bereidheid zelf dergelijke veranderingen (eventueel op ondemocratische wijze) na te streven en/of te ondersteunen, dan wel anderen daartoe aan te
zetten.’ (AIVD, 2004: 15 in Slootman & Tillie 2006: 16).
26