2606-volledige-tekst_tcm28-124504

Hoofdstuk 3: Analytisch kader: Wisselwerking tussen actoren
kunnen leiden tot versterkte mobilisatie van het andere doordat een voorbeeldeffect optreedt,
of doordat de dreiging door het succes is toegenomen, of doordat er wraakgevoelens
ontstaan (Koopmans 1993; Minkoff 1997; Tarrow 1997; Busher 2013, Bartlett & Birdwell 2013).
Radicale islam
Escalatie
Anti-islam
Radicalisering
discours
actie
Radicalisering
discours
actie
Polarisatie
Figuur 3.2 Beschrijvend model van escalerende intergroepsverhoudingen
Oppositionele velden kunnen ook bijdragen tot polarisatie van het discursieve repertoire,
offline én online. Zo kan de aanwezigheid van de radicale islam aangegrepen worden om
de bedreiging van de etnische-natie te beschrijven, en zo de weerklank te vergroten van de
agenda van het anti-islamveld. Er is dan sprake van ‘counterframing’, waarbij het frame van
het ene veld zich afzet tegen dat van het andere. Dit kan leiden tot een ongenuanceerd
‘flaming and blaming’ van de tegenstander, of tot een ‘framing contest’ (Meyer & Staggenborg
2008), waarbij de aanwezigheid van twee partijen leidt tot wederzijdse radicalisering van
frames. Wanneer zich dit deels online afspeelt, wat tegenwoordig al gauw het geval is, is
het gevaar van polarisatie en escalatie nog groter, vanwege de drempelverlagende werking
van het internet.
In het vervolg zullen we aan de hand van dit analytisch kader de wisselwerking tussen het
radicale-islamveld en het anti-islamveld in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland en
België beschrijven. In een slothoofdstuk zullen we vergelijkingen trekken met de situatie
in Nederland. We laten ons daarbij leiden door aandachtspunten die Busher & Macklin
formuleerden (2014): (1) Onderscheid narratieven en actie. Radicalisering van het discours
hoeft niet samen te gaan met radicalere acties. (2) Onderzoek de bredere processen van
polarisering in de gemeenschap (community polarization). (3) Beschrijf het proces van ‘eb en
vloed’ in de interacties tussen vijandige groepen. (4) Onderzoek hoe de culturele, politieke
en sociale omgeving de wisselwerking tussen het anti-islamveld en het radicale-islamveld
vormgeeft. (5) Heb oog voor de verscheidenheid aan routes naar de wisselwerking tussen
beweging en tegenbeweging. (6) Besteed aandacht aan de subtiele manier waarop groepen
‘gekoppeld’ zijn. Het uiteenrafelen van de verschillende vormen van wisselwerking blijkt
essentieel om de wisselwerking goed te kunnen begrijpen.
Nog een aandachtspunt bij onderzoek naar het al dan niet voorkomen van radicalisering
en escalatie is dat het moeilijk is gebeurtenissen te onderzoeken die niet plaatsvonden (een
verhinderde aanslag, een bijeenkomst die niet doorging, een mail die niet verstuurd werd)
of die met de toegepaste methoden niet in beeld kwamen (een clandestiene vergadering,
28