Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
natyrisht me disa risi të rëndësishme, siç janë shqipja, greqishtja e re dhe rumanishtja.
Për më tepër, homonimia midis rasave të lartpërmendura mund të bëhej edhe me mjete
të tjera gjuhësore, si p.sh. nëpërmjet parafjalëve etj.
2) Në bazë të shpjegimit të Lopashovit, duhej pranuar që rimarrja e kundrinave të ishte
përftuar në krye të herës në gjuhë të tilla si bullgarishte-maqedonishtja, që e kanë
humbur lakimin relativisht herët, por në të vërtetë nuk ka ndodhur kështu (shih edhe &
15).
3) Shpjegimi në shqyrtim gjithashtu nuk merr parasysh faktin që dukuria e rimarrjes së
kundrinave është përftuar më herët në ato raste, kur ato shpreheshin nëpërmjet
përemrave vetorë të dy vetave të para, ku format rasore janë ruajtur në përgjithësi më
mirë (shih edhe & 8).
4) Në gjuhën shqipe dhe në rumanishte rimarrja e kundrinës së zhdrejtë është
përgjithësuar më shumë, megjithëse në këto dy gjuhë, sidomos në shipe, rasa gjinore
është dalluar prej kohësh nga dhanorja nëpërmjet paranyjëzimit të saj (shih V/5,10). Në
gjuhën shqipe edhe homonimia e përftuar midis rasave dhanore dhe rrjedhore ka ardhur
duke u mënjanuar gjithnjë e më shumë nëpërmjet përdorimit të rrjedhores me parafjalë
të ndryshmeTF46FT.
5) Edhe rimarrja e kundrinës së drejtë nuk mund të shkaktohej nga homonimia midis
rasave kallëzore dhe emërore, të paktën në shqipe dhe në greqishte, ku kallëzorja me
emëroren jo gjithnjë dalin me forma të njëjta. Për më tepër, në gjuhën shqipe dukuria në
shqyrtim duhej të ishte vërtetuar më fort në rastet kur kundrina e drejtë shprehet me anë
të një kallëzoreje të pashquar, çka në të vërtetë nuk ndodh (shih shën. 15). Gjithashtu,
do pasur parasysh se homonimia midis kallëzores dhe emërores mund të mënjanohej
edhe me mjete të tjera gjuhësore, siç ka ndodhur në disa gjuhë, si p.sh. në rumanishte,
ku kundrina e drejtë merr përpara pjesëzën pe, kur emri përkatës është një emër frymori
(shih edhe & 12). Ajo mund të mënjanohej edhe nëpërmjet ngulitjes së rendit të
gjymtyrëve, etj.TF47FT
26. Siç u vu në dukje në & 22, dukuria e rimarrjes së kundrinës (së drejtë) në këtë apo
atë gjuhë të Ballkanit është shpjeguar edhe me anë të gjymtyrimit aktual të fjalisë. Një
shpjegim të tillë e gjejmë, ndër të tjerë, tek Demiraj (: 1975, Kreu IV), Barry (: 1975),
Buchholz (: 1977, 93 v., 218) etj.TF48FT
Përpjekjet për ta shpjeguar rimarrjen, përkatësisht anticipimin e kundrinave të shprehura
me anë emrash ose togfjalëshash emërorë nëpërmjet teorisë së gjymtyrimit aktual të
fjalisë shënojnë një hap përpara për sqarimin e dukurisë në shqyrtim. Por kjo teori në
vetvete është e pamjaftueshme për ta shpjeguar dukurinë në shqyrtim në tërësinë e saj. E
këtë na e dëshmon, ndër të tjera, fakti që një dukuri e tillë nuk është përftuar në të gjitha
gjuhët i.e., madje as në gjuhë të tilla i.e., që gjatë evolucionit të tyre historik kanë krijuar
edhe forma të reduktuara (të patheksuara) përemrash vetorë, siç janë serbokroatishtja,
çekishtja, polonishtja etj. Edhe në gjuhët romane perëndimore kjo dukuri ka pasur një
zhvillim të pabarabartë (shih & 21).
Veç kësaj, teoria e gjymtyrimit aktual të fjalisë, e marrë në vetvete, nuk arrin ta sqarojë
përse në gjuhët ballkanike e pjesërisht edhe në gjuhët romane perëndimore rimarrja,
përkatësisht anticipimi i kundrinave të shprehura me anë emrash, togfjalëshash emërorë
T46T Shih për këtë Demiraj: 1986, 258, v., 637 v.
T47T Për më shumë sqarime shih Demiraj: 1986, 612 v.
T48T Për më shumë sqarime shih Demiraj: 1986, 615 v.
130