Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
bashkëtingëlloresh, krahas kundërvënies e pazëshme ~ e zëshme, ekzistonte edhe një e
pazëshme e aspiruar (ph,kh, th )TF30FT.
Në greqishte të vjetër theksi nuk ishte i ngulitur; ai mund të binte mbi njërën nga tri
rrokjet e fundit të fjalës. Për më tepër, ai mund të lëvizte edhe nga njëra rrokje në tjetrën
në format e ndryshme flektive të së njëjtës fjalë dhe mund të binte edhe mbi mbaresat
rasoreTF31FT. Theksi i greqishtes së vjetër “deri në kohën pasklasike” ishte muzikorTF32FT.
10. Për sa i takon strukturës morfologjike, vlen të vihen në dukje disa dukuri të vjetra të
ruajtura si edhe ndonjë risi e përftuar qysh në atë fazë, kur mund të flitet ende për
greqishte të vjetër.
Në sistemin emëror bie në sy ruajtja e sistemit tri gjinish të trashëguar nga një fazë e
hershme i.eTF33FT. Gjinia asnjanëse në greqishte të vjetër ruhet mirë në tërë sistemin emëror,
d.m.th. jo vetëm tek emrat, por edhe tek përemrat dhe mbiemrat. Në fazën më të
hershme janë ruajtur edhe gjurmë të numrit dual, dukuri kjo që është mënjanuar herët në
gjuhët i.eTF34FT. Edhe lakimi në tërë sistemin emëror në përgjithësi ruhet mirëTF35FT.
Greqishtja e vjetër, ashtu si shumica e gjuhëve i.e., parapëlqente që përcaktorët e emrit
t'i paravendoste. Edhe nyjën shquese ajo e ka të paravendosur. Kjo nyjë, që paraqitet e
lakueshme për të tri gjinitë dhe për të dy numratTF36FT, është shfaqur mjaft herët në atë
gjuhë, të paktën qysh nga shekulli II para e.r.TF37FT
11. Edhe në sistemin foljor të greqishtes së vjetër janë ruajtur një varg dukurish të
trashëguara nga një fazë e lashtë i.e., natyrisht me ndryshimet e përftuara në bazë të
ligjësive të evolucionit të asaj gjuhe në rrjedhë të kohës. Midis dukurive të trashëguara
i.e. të asaj gjuhe mund të përmenden: apofonia kualitative në të kryerën sintetikeTF38FT,
augmenti e- dhe reduplikimi në kohët e së shkuarësTF39FT, si edhe kundërvënia aspektore
trishe midis formave “kohore” të së tashmes, të aoristit dhe të së kryerës (perfektit
sintetik). Një kundërvënie e tillë trishe ishte shtrirë në të gjitha mënyrat: dëftore,
lidhore, dëshirore dhe urdhërore. Madje, kjo kundërvënie trishe ishte shtrirë edhe tek
format e paskajores. Në sistemin foljor të greqishtes së vjetër ishte zhvilluar edhe
T30T Për më shumë hollësi shih shën. 48.
T31T P.sh.: ho ánthropos ~ tou anthrópou ~ t-n anthr®pon “njeriu ~ i njeriut ~ i njerëzve”.
T32T Për më shumë sqarime shih Rix: 1976, 41 v.
T33T Shih më hollësisht për këtë sistem tri gjinish Demiraj: 1972,79 v.
T34T Në greqishte duali është zhdukur herët, sidomos nëpër kolonitë. Tek Homeri ai del shpesh, por, sipas
Jesperesenit: 1958,206, duket se përdorimi i dualit tek ai është “një arkaizëm i përdorur për qëllime
poetike”.
T35T Në një fazë më të vjetër në atë gjuhë dalloheshin formalisht rasat emërore, gjinore, dhanore, kallëzore,
thirrore dhe rrjedhore.
T36T Madje, në një fazë më të vjetër, kur dëftori anaforik, nga i cili u përftua nyja shquese, përdorej ende
me vlerë përemërore (si p.sh. tek Homeri), ndeshen ende forma të dualit.
T37T Shih Meillet: 1930,183 v., ku pohohet: “Sapo ndeshesh në ndonjë prozë, letrare ose epigrafike, të
çfarëdo dialekti, aty e gjen nyjën normalisht në përdorim. Megjithatë, në të folmet periferike
përdorimi është ende i dobët; mbishkrimet më të vjetra qipriote nuk e kanë gjithnjë nyjën atje ku ajo
del zakonisht; ende në shekullin II para Krishtit në mbishkrimet pamfiliane [në Azinë e Vogël] mezi
shfaqet nyja. Kështu, nyja është përftuar në të gjitha dialektet pas fiksimit të gjuhës epike, pra, pas
ndarjes së greqishtes në dialekte të dallueshme”.
T38T Është fjala për kundërvënien e tipit tréph-- ~ te-troph-a “rrit ~ kam rritur” etj.
T39T Është fjala për format e tipit leíp-- ~ é-lip-on “lë~lija” dhe tréph-- ~ té-troph-a.
32