Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
RIMARRJA E KUNDRINAVE
KREU VIII
1. Kjo dukuri sintaksore, që është përhapur ku më shumë e ku më pak në të gjitha gjuhët
ballkanike, është vështruar në përgjithësi si një ballkanizëm, sado që ajo është shfaqur
edhe në gjuhët romane perëndimore (shih & 21). Si rrjedhim, edhe kësaj dukurie
sintaksore të gjuhëve ballkanike i është kushtuar vëmendje në të gjitha veprat
sintetizuese për ato gjuhëTF1FT.
I pari gjuhëtar, që e ka përmendur këtë dukuri sintaksore të gjuhëve ballkanike, ka qenë
Mikloshiçi: 1861, (shih & 18). Por dukuria në shqyrtim e ka tërhequr vëmendjen e
ballkanistëve dhe të studiuesve të gjuhëve të veçanta ballkanike kryesisht gjatë shekullit
XX dhe veçanërisht gjatë këtyre dyzet vjetëve të fundit. Ata, në përgjithësi, janë
përpjekur jo vetëm të përshkruajnë kushtet sintaksore të shfaqjes së kësaj dukurie, por
edhe të shpjegojnë rrethanat e përhapjes së saj në gjuhët e ndryshme ballkanike.
Nga studimet e botuara tashmë është bërë e qartë se rimarrja e kundrinave është përftuar
në shqipe, rumanishte, bullgarishte, maqedonishte dhe greqishte; ajo ndeshet edhe në
disa të folme periferike serbe dhe kroateTF2FT. Por një zhvillim më të madh kjo dukuri
sintaksore ka marrë sidomos në shqipe dhe maqedonishte.
2. Në gjuhën shqipe rimarrja e kundrinës së drejtë është bërë një dukuri e përgjithësuar,
kur ajo shprehet me anë të formave të theksuara të përemrave vetorë të dy vetave të
para, pavarësisht nga topika e tyre para apo pas foljes kallëzues. Në këtë përdorim
kundrina e drejtë përfaqëson remën e kumtimit. Kurse në rolin e temës së kumtimit në
këtë rast ajo shprehet rregullisht vetëm nëpërmjet formave të petheksuara të përemrave
vetorë të dy vetave të para në rasën kallëzore: më, të, na, ju (dikur u) .TF3FT.:
Po ta vështrojmë këtë dukuri në veprat e autorëve tanë të vjetër, vëmë re se rimarrja,
përkatësisht mosrimarrja e kundrinës së drejtë të shprehur nëpërmjet përemrave vetorë
të dy vetave të para tek ata kushtëzohet, në vija të përgjithshme, nga po ato rregullsi, që
veprojnë në shqipen e sotme. Një rregullsi e tillë bie në sy sidomos në veprat e Budit.
Rastet e të shprehurit të kundrinës së drejtë në funksionin e remës vetëm me anë të
formës së theksuar të përemrave vetorë të dy vetave të para tek ata janë të kufizuara
(sidomos tek Budi)TF4FT.
T1T Vetëm
T2T Shih
T3T P.sh.,
T4T P.
Solta: 1980, nuk e ka trajtuar këtë dukuri.
Ilievski: 1973, 205.
të krahasohen a) Më merr (a merrmë) edhe mua. Unë të thirra ty dhe jo atë. b) Nëna më (të) do,
prandaj më (të) qorton.
sh. të krahasohen: Tek Buzuku: a)... mbë emënit tat muo më shelbo...; .... ti n§ na defendo...; u t° të
të lëvdonj...; u juve tue u pasunë ndë zemërë... etj. b) Zotynë t° ruon...; ...armatisi ju... etj. c) Përse ti
më nxore n gjithë së këqiashit ...; ...përse aj na vizitoi... E ata qi u munduonë, ma mos u mundonjën...
119