Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
KREU III
GJENDJA E SOTME GJUHËSORE
NË GADISHULLIN BALLKANIK
1. Siç u vu në dukje në II/1, Gadishulli Ballkanik me pozicionin e tij gjeografik si një
urë ndërlidhëse midis Evropës dhe Azisë së vogël qysh nga kohët e hershme e deri në
Mesjetën e vonë është bërë arenë dyndjesh nga popuj të ndryshëm, gjë që ka bërë që
nga kohë në kohë të ndryshojë edhe gjendja e tij gjuhësore. Natyrisht në ndryshimin e
gjendjes gjuhësore të këtij gadishulli një rol të rëndësishëm ka luajtur edhe vetë
evolucioni i gjuhëve, që janë folur këtu gjatë periudhave të ndryshme historike.
Si pasojë e këtyre dy faktorëve Gadishulli Ballkanik paraqitet sot si një trevë, ku brenda
një sipërfaqeje relativisht të kufizuar fliten një numër jo i vogël gjuhësh të ndryshme,
duke përfshirë këtu edhe një gjuhë jo-i.e., turqishten. E po të krahasohet gjendja e sotme
gjuhësore e këtij gadishulli me atë të periudhës antike (shih kreun II), bie menjëherë në
sy se përveç greqishtes (së re) dhe shqipes, që janë vazhdueset e greqishtes së vjetër
(shih & 12), përkatësisht të ilirishtes (shih && 5-6), gjuhët e tjera janë zhvilluar këtu si
pasojë e pushtimeve, përkatësisht e dyndjeve të popujve gjatë periudhash të ndryshme
historike. Kështu p.sh. rumanishtja është përftuar nëpërmjet romanizimit të dakëve të
vjetër (shih & 16); bullgarishtja (e maqedonishtja) dhe serbokroatishtja dhe sllovenishtja
janë zhvilluar pas dyndjeve sllave të shekujve VI-VII në Ballkan, kurse turqishtja është
shfaqur këtu pas pushtimeve të perandorisë osmane (shekujt XIV-XV).
Në Gadishullin Ballkanik fliten edhe gjuhë të tjera nga grupe më të vogla popullsish, si
gjuha e romëve (e gabelëve), armenishtja etj. Prania e këtyre gjuhëve lidhet me lëvizjet
paqësore të bartësve të tyre në periudha relativisht të vona.
Lidhur me gjendjen e sotme gjuhësore të Gadishullit Ballkanik do pasur parasysh se
pothuaj në të gjitha trevat e këtij gadishulli ka “ishuj gjuhësorë” të ndryshëm, që janë
pasojë e shpërnguljeve të masave pak a shumë të gjera popullsish nga një vend në tjetrin
për arsye ekonomike ose politike. Mjafton të përmendim këtu praninë e disa fshatrave
greqishtfolës në Shqipërinë e JugutTF1FT, ose të disa fshatrave me origjinë sllave në pjesën
lindore të ShqipërisëTF2FT. Të kihen parasysh, nga ana tjetër, katundet shqipfolëse të
Greqisë (shih shënimin 9), të SerbisëTF3FT, të BullgarisëTF4FT etj.
T1T Sipas
T2T Sipas
T3T Kështu
T4T Në
vjetarit të Republikës së Shqipërisë (1990), faqe 35, numri i greqishtfolësve në Shqipëri arrinte
në 58.758 vetë.
atij Vjetari, f. 35, numri i maqedonasve në Shqipëri arrinte në 4.700 vetë.
p.sh. në katundet e Jabllanicës, Preshevës e Bujanovcit (Serbi) më 1971 kishte rreth 66.000
shqiptarë (shih Krasniqi: 1979,38).
fshatin Mandricë të Bullgarisë më 1951 kishte 1.000 shqiptarë (shih Beci: 1982,31).
43