Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
midis shqipes dhe rumanishtes, siç është p.sh. rasti i “nyjave të përparme” në këto dy
gjuhë (shih VI/17-21).
Në rastin e ndonjë zhvillimi paralel faktori i përbashkët nuk duhet kërkuar medoemos
tek substrati i vjetër ballkanik, sado që edhe ndikimi i drejtpërdrejtë apo i tërthortë i
këtij në ndonjë rast nuk duhet përjashtuar patjetër. Në ndonjë rast mund të kemi të
bëjmë me faktorë kompleksë, hetimi i të cilëve sot për sot mund të paraqitet tepër i
vështirë. Sidoqoftë, në raste të tilla argumentimi shkencor, aq sa na lejojnë faktet e
disponueshme, duhet të zhvishet nga çdo qëndrim subjektivist.
Për sa i takon substratit, veprimi i tij mund të ketë qenë ose i drejtpërdrejtë, ose më fort i
tërthortë. Në rastin e fundit është fjala për ndikimin e mënyrës së të menduarit dhe të të
shprehurit të popullsisë së asimiluar gjuhësisht mbi gjuhën e mbishtresuar. Kështu
ndofta mund të shpjegohet evolucioni i së ashtuquajturës latinishte ballkanike, e cila në
mjaft pika ka qenë e diferencuar nga latinishtja në trevat perëndimore të Perandorisë
Romake. Prandaj, ndonjë dukuri e rumanishtes, si p.sh. prapavendosja e nyjës shquese,
mund të jetë pasojë e një ndikimi të tërthortë të substratit trak a dak nëpërmjet gjuhës
“nënë” të rumanishtes të mbishtresuar mbi atë substrat (shih edhe VI/15-16).
17. Një problem më vete paraqisin disa dukuri të gjuhëve ballkanike, që ndeshen edhe
jashtë Ballkanit. Të tilla janë, ndër të tjera, prapavendosja e nyjës shquese, rimarrja e
kundrinave nëpërmjet formave të patheksuara të përemrave vetorë, formimi i kohës së
ardhme me anë të foljes ndihmëse “dua” etj. Kur dukuri të tilla paraqisin një interes të
posaзëm gjuhësor, atëherë do të trajtohen në kapituj më vete. Përndryshe, do të
përmblidhen shkurt në kreun X. Në kreun XI do të trajtohen edhe disa bashkëpërkime të
posaзme midis shqipes dhe rumanishtes. Kurse në kreun XII do të trajtohen shkurt disa
bashkëpërkime midis gjuhëve ballkanike në fushën e fjalorit dhe të frazeologjisë.
16