Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
Është e vërtetë se në mjaft raste emrat e përveçëm e kanë burimin tek emrat e
përgjithshëm. Por në rastin konkret nuk dihet asgjë e sigurt për vjetërsinë e këtyre
emrave dhe të emrave të përgjithshëm gjegjës. Disa përpjekje, që janë bërë për të
zbuluar rrënjët i.e. të emrave ilirë të dokumentuar, në përgjithësi nuk i kanë kapërcyer
kufijtë e hamendjesTF74FT. Gjithashtu do pasur parasysh edhe se këta emra ilirë ne i njohim
nëpërmjet burimeve greke e latine, por nuk mund të jemi të sigurtë nëse tradita
shkrimore greke apo latine e ka pasqyruar me saktësi shqiptimin e mirëfilltë të këtyre
fjalëve nga vetë vendësit. Prandaj edhe për këtë arsye në çdo rast gjykimet duhet të
jepen me një farë rezerve.
21. Për të dhënë një gjykim sa më të mbështetur për çështjen në shqyrtim, duhet të
merren në vështrim materiale nga treva e banuar prej ilirëve të mirëfilltë. Sidoqoftë,
duhen lënë jashtë vështrimit materialet, që na kanë arritur nga venetët e Istries, sepse
tashmë është vërtetuar që ata nuk ishin ilirë dhe flisnin një gjuhë të tipit kentumTF75FT. Edhe
gjuha e mesapëve në Italinë jugore duhet marrë në vështrim me rezervë, megjithëse
mjaft gjuhëtarë kanë qenë të mendimit se mesapishtja burimisht ka qenë një dialekt ilir
dhe ishte e tipit satemTF76FT. Po të mbajmë parasysh edhe rezervat e Kati»iº-it për panonët
dhe dalmatët (shih & 19), atëherë mbetet që për më shumë siguri të mbështetemi në atë
pak lëndë gjuhësore, që na ka arritur nga ilirët e mirëfilltë, natyrisht pa përjashtuar krejt
edhe atë lëndë gjuhësore, që na ka mbetur nga të ashtuquajturit ilirë veriorë.
22. Ata që janë shprehur për karakterin kentum të ilirishtes (shih shën. 68), për mungesë
fjalësh nga fjalori i zakonshëm, janë mbështetur kryesisht në disa emra të përveçëm, si
Ves-cleves, Acra-banus, Bal-acros, Angros etj. të ilirishtes veriore, ose Genusus (emri i
lashtë i Shkumbimit), Gentius (emër njeriu) etj. Ata janë përpjekur që këta emra të
përveçëm t'i shpjegojnë nëpërmjet krahasimit me emra të përgjithshëm të disa gjuhëve
i.e. me dokumentim të hershëm, si greqishtja e vjetër, indishtja e vjetër etj. Kështu p.sh.
Ves-cleves është shpjeguar si një fjalë e përbërë, ku elementi i parë është marrë me
kuptimin “i mirë” (krahaso indishten e vjetër vasu-, greqishten eys- etj.), kurse elementi
i dytë është marrë me kuptimin “famë, lavdi” dhe është krahasuar me mesapishten klohi,
Zis “dëgjo, Zeus” dhe me shqipen quaj < kluanjTF77FT. Edhe Acra-banus është shpjeguar si
një fjalë e përbërë, ku elementi i parë acra (=akra) është krahasuar me greqishten acros
(=akros - me - ³ - burimisht qiellzore). Edhe tek emri Angros është menduar të ketë qenë
një ² (qiellzore)TF78FT.
Por, edhe sikur të pranohen si të sakta këto shpjegime, në të gjitha këto raste kemi të
bëjmë me fjalë, ku elementi tektal (³-,²-) ndiqej nga një bashkëtingëllore anësore (-1)
T7T4 Për këtë arsye këtu nuk po ndalemi më gjatë për këtë gjë.
T75T Më parë mendohej që venetishtja, e cila flitej nga fisi i venetëve në Italinë verilindore, ishte një dialekt
i ilirishtes dhe ky mendim mbështetej kryesisht në emrin e fisit Illyrion 'Enetoi, që përmend Herodoti
në I/196 të veprës së tij historike. Por Hans Krahe në “Rhein. Museum” 88 (1939) vërtetoi
përfundimisht se Heroditi në I/196 nuk bën fjalë për venetët e Italisë së sipërme, të cilët i quan
Venetët e Adriatikut ('Enetoi en t§ Adri§ - V/9), por për një fis ilir në kufirin verior të Maqedonisë;
(shih Krahe: 1955, 10 dhe A. Mayer: 1959, 174)
T76T Për karakterin satem të mesapishtes janë shprehur disa dijetarë, por disa të tjerë e kanë konsideruar atë
të tipit kentum (shih A. Mayer: 1959, 171 v. Shih edhe Hamp: 1966, 111 v.)
T77T Shih A. Mayer: 1959, 66, 125.
T78T Shih A. Mayer: po aty.
38