Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
emërore emërton zakonisht një gjymtyrë të trupit të njeriut dhe kuptimi frazeologjik, që
kushtëzohet nga konteksti, i takon të gjithë togfjalëshit. Të tillë janë p.sh.
frazeologjizmat: shqip (më) doli për hundësh, rumanisht (mi-) a eµit prin nas, greqisht
(mou) vg§ke ap' t§ mýte, bullgarisht izleze (mi) prez nosa; i heq veshin (dikujt),
rumanisht îl trag de ureche, bullgarisht dërpam ushit (na niakogo), serbokroatisht
povuçi (koga) za uvo; i kthej kurrizin (shpinën), rumanisht îi întorc spatele, greqisht
gyríz- ta n-ta, serbokroatisht okrenuti (nekome) ledja, etj.TF21FT
Një tip tjetër frazeologjizmash përbëjnë ata togfjalësha, që përdoren vetëm me kuptim të
figurshëm, duke qenë se togfjalëshat e lirë gjegjës nuk ndeshen në gjuhë. Të tillë janë
p.sh. frazeologjizmat; shqip s'ia pret koka, rumanisht nu-1 taie capul, greqisht dhen to¯
koftei to kefáli, bullgarisht ne mu ceçe glavata; doli nga fjala, rumanisht eµi din
cuvìntul s£u; greqisht vg§ke ap' to logo tou; ha dru, arumanisht mîc£ lemn, greqisht
tr®g- ksýlo, etj.
Në një tip tjetër frazeologjizmash vetëm njëra nga fjalët përdoret me kuptim të
figurshëm. Të tillë janë p.sh. frazeologjizmat: shqip i ngul sytë, rumanisht înfig ochii,
bullgarisht vpervam oçi; mblidh mendjen, arumanisht adun£-œi mintea, greqisht
mazepse ta myalá sou, bullgarisht cëbiraj si uma, etj.TF22FT
19. Në përgjithësi, frazeologjizmat në gjuhët ballkanike përdoren më fort me vlerë
foljore (shih shembujt tek & 18). Por ka edhe togfjalësha frazeologjikë me vlerë
emërore, mbiemërore dhe ndajfoljore, si p.sh.: shqip (ai do) kalë jeshil, rumanisht c£i
verzi, greqisht prasina aloga: (njeri) i hurit dhe i litarit, greqisht (anthropos) to¯
skhoinou kai to¯ paloukio¯; bullgarisht (çovek) ot kol i vëzhe; me gjysmë goje,
rumanisht cu jum£tate de gur£, greqisht me miso stoma etj.TF23FT
Për sa i takon mënyrës së ndërtimit të tyre, po kufizohemi me vërejtjen se në secilën
gjuhë frazeologjizmat ndërtohen sipas rregullsive gramatikore të togfjalëshave përkatës.
Këtu vlen të shënohet se në ndonjë rast ndeshen edhe ndërtime, që nuk janë më aq të
rëndomta në një gjuhë. I tillë është p.sh. përdorimi i parafjalës për me rasën rrjedhore
në frazeologjizmat e gjuhës shqipe të tipit i doli për hundësh, e kapi për veshi etj.TF24FT
20. Për burimin e frazeologjizmave, që ndeshen në të gjitha gjuhët e Ballkanit ose
edhe në një pjesë prej tyre, është e vështirë të jepet një mendim i argumentuar
bindshëm. Mund të mendohej që burimi i atyre frazeologjizmave, që dokumentohen së
pari në greqishte, duhet kërkuar pikërisht në këtë gjuhë, aq më shumë kur dihet se
greqishtja si gjuhë zyrtare e Perandorisë Bizantine dhe e kishës ortodokse ka ushtruar
një ndikim jo të vogël mbi gjuhët e tjera të Gadishullit Ballkanik. Por një arsyetim i tillë
nuk është i mjaftueshëm për të nxjerrë përfundimin që ky apo ai frazeologjizëm e ka
pikënisjen pikërisht në gjuhën greke. Një përfundim i tillë mund të pranohet për ata
frazeologjizma, që lidhen me ritet e fesë ortodokse, si p.sh. vë kurorë, greqisht vaz-
stefania, rumanisht a pune cunune; jap shpirt, greqisht paradid- to pneuma, etjTF25FT.
Për shprehjet e tjera frazeologjike me karakter ballkanik është e nevojshme të bëhen
hulumtime dhe studime të mëtejshme për të përcaktuar me saktësi se në cilën gjuhë
T21T Për më shumë shembuj shih Thomaj - Lloshi: 1967, 100 v. (me literaturë).
T22T Për më shumë shembuj dhe hollësira të tjera shih Thomaj - Lloshi: 1967, 103 v. (me literaturë).
T23T Shih Thomaj - Lloshi: 1967, 104 (me literaturë).
T24T Për përdorimin e parafjalës për me rasën rrjedhore në gjuhën shqipe shih Demiraj: 1986, 649 v.
T25T Shih Thomaj - Lloshi: 1967, 108 (me literaturë).
173