Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
KREU VII
FORMAT E KOHËS SË ARDHME
1. Një ndër dukuritë e përbashkëta të gjuhëve ballkanike është konsideruar me të drejtë
edhe tipi i kohës së ardhme të formuar me ndihmën e foljes “dua" (zakonisht të
ngurosur), të ndjekur nga folja themelore kryesisht në formën e kohës së tashme të
mënyrës lidhore, përkatësisht dëftore. Ky konstatim, i vënë në dukje për herë të parë
nga Kopitari (: 1829, 272) dhe më pas nga Mikloshiçi (: 1861,6)TF1FT, gjen mbështetje në
faktin e njohur që edhe në këtë rast kemi të bëjmë me një dukuri të përftuar në gjuhë të
ndryshme me lidhje historike të kushtëzuara nga pozicioni i tyre gjeografik. Siç do të
shtjellohet në && 18-19, përftimi dhe përhapja e kësaj dukurie gramatikore në gjuhët e
Ballkanit kanë tërhequr vëmendjen e një vargu gjuhëtarësh, të cilët janë përpjekur edhe
ta shpjegojnë atë historikisht. Natyrisht, edhe në këtë rast mendimet dhe supozimet e
parashtruara nuk kanë qenë të njëjta dhe në një masë jo të vogël kanë qenë të
kushtëzuara edhe nga këndvështrimet e gjuhëtarëve të ndryshëm ndaj problemit të
ballkanizmave në përgjithësi.
Por, para se t'i marrim në shqyrtim këndvështrimet e ndryshme mbi burimin dhe
përhapjen e këtij ballkanizmi gramatikor, është e nevojshme që të ndalemi pak edhe në
disa konsiderata të përgjithshme mbi rrugët e të shprehurit të kohës së ardhme në gjuhët
e ndryshme i.e. në përgjithësi dhe në gjuhët ballkanike në veçanti.
2. Në përgjithësi është pranuar që format gramatikore të kohës së ardhme në të gjitha
gjuhët i.e. janë zhvillime postetnike të atyre gjuhëve. Ndonjë formë e posaçme e së
ardhmes, e trashëguar nga indoevropianishtja e përbashkët, nuk është dëshmuar
gjëkundi. Kuptimi i së ardhmes në krye të herës, me sa duket, është shprehur me anë të
kohës së tashme të mënyrës dëftore, përkatësisht të lidhoresTF2FT.
Përdorimi i kohës së tashme të mënyrës dëftore apo lidhore me kuptimin e së ardhmes,
pra, është një dukuri e trashëguar, që ndeshet, ku më shumë e ku më pak, në të gjitha
T1T Këtu
T2T Sipas
Mikloshiçi formimin e së ardhmes me ndihmën e foljes “dua” e ka përmendur si të parën dukuri
të përbashkët të serbishtes, bullgarishtes, rumanishtes, greqishtes dhe shqipes.
Brugmann-it: 1913,49, “Format, që në gjuhë të ndryshme shërbejnë si kohë e ardhme, pjesërisht
janë forma të lidhores, pjesërisht të dëftores.” Për të ardhmen e tipit më -sio shih po aty, 383 v. Sipas
Hirtit, 1934,245 v., “në indoevropianishte ka pasur disa mënyra të shpehuri për kohën e ardhme”.
Ndër këto ai përmend të tashmen e dëftores, iniunktivin, lidhoren, dëshiroren etj. Këtu nuk po ndalemi
në çështjen aq të diskutuar mbi burimin e disa formave të së ardhmes, si p.sh. të formave sigmatike të
tipit lýs- të greqishtes së vjetër etj., për të cilat janë dhënë mendime të ndryshme (shih Kuryloviç:
1964, 115).
107