Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
sintetizohen arritjet e deriatëhershme në fushën e studimit të krahasuar të gjuhëve
ballkanike dhe shtrohen për diskutim e për zgjidhje një varg problemesh të rëndësishme
të kësaj disipline të re. Sandfeldi merr në shqyrtim këtu jo vetëm bashkëpërkime të
përgjithshme ose të pjesëshme midis gjuhëve ballkanike sidomos në fushën e fjalorit
dhe të gramatikës, por edhe huazimet e ndryshme leksikoreTF17FT. Kurse bashkëpërkimeve
në fushën e fonetikës u kushtohet pak vendTF18FT.
Në këtë vepër Sandfeldi, në kundërshtim me pikëpamjet mbizotëruese të deriatëhershme
(shih && 3-4), mbrojti tezën, sipas së cilës faktori kryesor për përhapjen e dukurive të
përbashkëta të gjuhëve ballkanike ka qenë greqishtja, që ishte gjuha zyrtare e
Perandorisë Bizantine dhe e kishës ortodokseTF19FT.
6. Pothuaj në të njëjtën kohë me Sandfeldin, me çështjen e dukurive të përbashkëta të
gjuhëve ballkanike u mor edhe gjuhëtari rus A. Selishçev, Des traits linguistiques
communs aux langues balkaniques: un balkanisme ancien en bulgareTF20FT. Këtu ai trajtoi,
ndër të tjera, mënjanimin e paskajores, nyjën shquese të prapavendosur etj. Për sa i
takon burimit të këtyre dukurive të përbashkëta të gjuhëve ballkanike, Selishçevi anonte
nga një teori, që të merrte parasysh sidomos kushtet historike të përbashkëta dhe
marrëdhëniet midis popujve ballkanikë. Sipas Selishçevit, disa nga këto dukuri e kanë
burimin tek substrati paragrek e paralatin dhe parasllav. Një rol me rëndësi në përftimin
e ballkanizmave, sipas tij, ka luajtur dygjuhësia e përftuar në Gadishullin Ballkanik pas
shekullit VI, d.m.th. pas ardhjes së fiseve sllave.
7. Një rëndësi të veçantë mori studimi i dukurive të përbashkëta të gjuhëve ballkanike
edhe me diskutimin e Sprachbund-it (Lidhja gjuhësore) midis anëtarëve të Rrethit
Gjuhësor të Pragës. Në të vërtetë, në këtë rast kemi të bëjmë me vazhdimin e një
diskutimi të nisur qysh më parë mbi një çështje të tillë nga H. Schuchardt-i dhe J.
Baudouin de Courtenay gjatë punimeve të Kongresit I Ndërkombëtar të Gjuhëtarëve, që
u mbajt në Hagë më 1926. Atje gjuhëtari i shquar N.S. Trubeckoi u ndal edhe në
dallimin midis “grupit gjuhësor” dhe “familjes gjuhësore”, duke vënë në dukje, ndër të
tjera:
“Çdo bashkësi gjuhësh të lidhura reciprokisht nga një numër i rëndësishëm
bashkëpërkimesh merr emrin 'grup gjuhësor'.”TF21FT
Përbrenda grupeve gjuhësore ai dalloi dy grupe të posaçme: Përcaktohen si “lidhje
gjuhësore” (Sprachbund) ato grupe të formuara prej gjuhësh, që paraqisin një ngjashmi
të shënjueshme në aspektin sintaksor, një ngjashmi në bazat e strukturës morfologjike,
një numër fjalësh të përbashkëta kulture e, nganjëherë, edhe një ngjashmi të jashtme në
strukturën fonetike; por që nuk paraqisin asnjë bashkëpërkim fonetik sistematik, asnjë
bashkëpërkim në aspektin fonetik të elementeve morfologjike dhe që nuk kanë asnjë
fjalë elementare të përbashkët. Përcaktohen si “familje gjuhësore” (Sprachfamilien) ato
T17T Shih Sandfeld: 1930, 16-99, ku trajtohen fjalë prej burimi grek, latin e roman, shqiptar, sllav, turk etj.
T18T Shih Sandfeld: 1930-12-13, 29, 55, 102,103-104,124-125,126-127,146,171,191 etj.
T19T Natyrisht këtu është fjala për ata ballkanizma, që ndeshen edhe në greqishte. Ja si shkruan ai për këtë
në vepërn e tij, f. 213 v. : “Me përjashtim të nyjës së prapme dhe të disa pikave të dyshimta... ne jemi
përpjekur të tregojmë se në më të shumtën e rasteve është fjala për veçori, që janë zhvilluar në
greqishte dhe që janë përhapur prej andej në gjuhët e tjera.” Dhe më poshtë (f. 214) ai përmend rolin e
luajtur nga qytetërimi bizantin dhe sidomos ndikimin njësues të kishës ortodokse (greke).
T20T Botuar në RES 1925/5, 35-57.
T21T Për më shumë hollësira shih Banfi: 1985,23 v.
12