Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
KREU X
DISA BASHKËPËRKIME TË TJERA
MIDIS GJUHËVE BALLKANIKE
1. Siç u vu në dukje në I/17, disa dukuri ballkanike, që ndeshen edhe në gjuhë të tjera
jashtë Ballkanit, do të përmblidhen shkurt në një kapitull më vete. Është fjala për dukuri
të tilla si: formimi i numërorëve 11 ... 19 me ndihmën e një parafjale të ndërfutur midis
numërorit të vogël dhe dhjetëshes, përdorimi i foljes “kam” në vetën e tretë njëjës si
folje pavetore me kuptimin “gjendet, ndodhet, ekziston”, formimi i kohës së kryer
analitike me anë të foljes ndihmëse “kam” dhe përdorimi i disa formave foljore për të
riprodhuar me rezervë e me dyshim fjalët e dikujt tjetër. Dukuria e fundit ndeshet vetëm
në shqipe dhe në bullgarishte-maqedonishte, kurse të tjerat kanë një përhapje më të
gjerë.
2. Siç dihet, në gjuhën shqipe, në gjuhët sllave të Ballkanit dhe në rumanishte numërorët
njëmbëdhjetë deri në nëntëmbëdhjetë ndërtohen duke vendosur midis njësisë së vogël
dhe dhjetëshes një parafjalë: shqip mbë < mbi, rum. spre < super “mbi”, dhe në gjuhët
sllave na “mbi”. P.sh., të krahasohen: shqip njëmbëdhjetë, dymbëdhjetë etj., rum. unspre-zece,
doisprezece etj.; bullg. edi-nà-deset, (ose edinàjset), dvanàdeseti (ose
dvanàjseti) etj.; maqedonisht edi-nà-eset, dvanàeset etj.; serbo-kroatisht jedà-na-est,
dvànaest etj. Siç dihet, në këtë mënyrë ndërtohen këta numërorë edhe në gjuhët e tjera
sllave jashtë Ballkanit. Për më tepër, një mënyrë e tillë ndërtimi për këta numërorë
dëshmohet edhe për gjuhë të tjera jo-sllaveTF1FT.
Prania e këtij tipi numërorësh edhe në gjuhët ballkanike jo-sllave (në shqipe dhe në
rumanishte) e bën të pashmangshme pyetjen nëse në këtë rast kemi të bëjmë me një
ndikim sllav apo jo. Për rumanishten një ndikim i tillë, në përgjithësi, është pranuarTF2FT.
Kurse për rastin e shqipes është shprehur mendimi se kemi të bëjmë me një izoglosë
shqiptare-balto-sllaveTF3FT.
3. Një tjetër dukuri e gjuhëve ballkanike, që ndeshet edhe jashtë Ballkanit, është
përdorimi i foljes “kam” në vetën e tretë njëjës si folje pavetore me kuptimin “gjendet,
ndodhet, ekziston”TF4FT. Ajo ndiqet zakonisht nga një emër në numrin shumës, rregullisht
T1T Një
T2T Shih
T3T Shih
T4T Në
tip i tillë ndërtimi i numërorëve në shqyrtim ndeshet edhe në degën letone të baltishtes. Sipas
Sandfeldit: 1930,148 (shën. 1), edhe në disa dialekte të greqishtes së vjetër ndeshen numërorë të tipit
dyo epi Fikati “dy mbi njëzet” Ai shton: “Maxharishtja procedon në të njëjtën mënyrë: tizenegy,
tizenkettö etj., pa dyshim sipas gjedhes sllave”.
Coteanu: 1969,155.
Brugmann: 1913 (II) f. 28; Hirt: III (1927), 310; Çabej: 1979, 62. Ky i fundit shënon se edhe
Jokli (“Die Sprache” XIII, 140, SF 3.1967,124) ishte i një mendimi të tillë.
këtë përdorim folja “ka” ndeshet më fort në kohën e tashme të mënyrës dëftore, disi më pak në të
pakryerën dhe ende më pak në kohët e tjera të së shkuarës dhe të së ardhmes.
149