Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
ndalemi në disa зështje, që kanë të bëjnë me gjendjen gjuhësore të Gadishullit Ballkanik
në lashtësi. Në përputhje me kufizimet e vetëkuptueshme të këtij kreu, këtu nuk do të
hyhet në hollësira, që do të kërkonin një trajtim të veзantë. Për më tepër, do të lihen
krejt jashtë vështrimit зështje, që kanë të bëjnë me gjuhët e atyre popujve e fiseve i.e.
apo jo-i.e., që kanë kaluar nëpër Ballkanet pa lënë gjurmë aq të dukshme në gjuhët e
sotme të Ballkanit, siз është rasti i keltëve, i gotëve etj.TF43FT
Në paragrafët ndjekës, pra, do të kufizohemi në trajtimin e këtyre зështjeve: 1) Cilët
ishin fqinjët veriorë të grekëve dhe з'gjuhë flisnin ata? 2) Si paraqitej gjendja gjuhësore
në Ballkanin perëndimor? 3) Si paraqitej gjendja gjuhësore në Ballkanin lindor?
14. Pyetja lidhur me fqinjët veriorë të grekëve të vjetër dhe me gjuhët që flisnin ata,
paraqitet tejet e vështirë, gjithnjë për mungesë të dokumentimit të tyre. Informatat, që na
kanë arritur për ta, i kemi kryesisht nga autorët e vjetër grekë e romakë, për të cilët jo
vetëm trakasit, por edhe maqedonët dhe epirotët ishin barbarë (=jo-grekë). Megjithatë,
ka edhe disa të dhëna, sipas të cilave maqedonët dhe epirotët flisnin një gjuhë të afërt
me greqishtenTF44FT. Duke u mbështetur edhe në interpretimet e atyre pak glosave dhe
toponimeve dhe antroponimeve, që na kanë mbërritur prej atyre popujve, edhe
studiuesit janë ndarë dysh. Për disa nga këta, ata nuk kanë qenë grekë, por natyrisht
kanë pasur një ndikim të fuqishëm nga fqinjët e tyre jugorë me një kulturë shumë më të
zhvilluar. Kurse për disa të tjerëTF45FT ata kanë qenë fise greke, që flisnin një gjuhë
dialektore disi të ndryshme nga ajo e grekëve të tjerë. Në këto rrethana, duhet mbajtur
një qëndrim i matur, duke u mbështetur sidomos në analizën e atyre pak elementeve, që
na kanë mbetur prej maqedonishtes së vjetër dhe prej gjuhës së epirotëve.
15. Për gjuhën e maqedonëve të vjetërTF46FT, siз u vu në dukje edhe në & 14, dimë shumë
pak gjëraTF47FT. Por mbi bazën e atyre pak njohurive është arritur në përfundimin që
maqedonishtja e vjetër ishte një gjuhë kentum, ashtu si greqishtja. Por ajo ndryshonte
nga greqishtja në trajtimin e bashkëtingëlloreve të aspiruara i.e. bh,gh,dhTF48FT dhe
pjesërisht edhe të labiovelareveTF49FT. Edhe vetëm këto tipare janë të mjaftueshme për të
arritur në përfundimin që tipi gjuhësor i maqedonishtes së vjetër ndryshonte nga ai i
greqishtes (shih & 9) dhe që, si rrjedhim, del më i mbështetur mendimi i atyre
T43T Shih shënimet 1,2.
T44T Për më shumë sqarime shih Kati»iº: 1976, 100-107.
T45T Shih për këta Kati»iº: 1976, 104 v. (për maqedonët) dhe f. 120 v. (për epirotët).
T46T Ajo flitej, në rrjedhën e poshtme të lumit Vardar në veri të malit Olimp, në lindje të malit Gramoz dhe
të liqenit të Ohrit; në lindje kishin trakasit (shih && 24-26) e në veri peonët, të cilët shumë studiues i
mbajnë për fis ilir, megjithëse ka edhe ndonjë mendim të ndryshëm (shih Solta: 1980, 35 v.; shih edhe
shënimin 67).
T47T Nga maqedonishtja e vjetër na kanë mbërritur vetëm disa fjalë të veçuara, disa nga të cilat nuk kanë
gjegjëset e tyre në greqishte, si: alíe “ari”, áksos “dru”, góda “zorrët”, izéla “fat i mirë”, lakedáma
“ujë i kripur që pihej”, sigýne/ sígynnos “heshtë” etj. (shih Kati»iº: 1976,110 v.)
T48T Të kihet parasysh se në greqishte këto janë reflektuar si bashkëtingëllore të pazëshme të aspiruara
ph,kh,t h (shih & 9). P.sh. të krahasohen Bilippos, greq. Philippos, kebal¨, në vend të greqishtes
kephal¨ “kokë”; d®raks, në greqishte th®raks “gjoks” etj. (shih Kati»iº: 1976,111 v.; Banfi:
1985,125).
T49T Shih Benfi: 1985,125, ku pohohet se krahas kalimit g u - > b- tek bor(a) “mal” < + g u or-, vihet re edhe
evolucioni i labiovelares g u në grykoren g, si tek gorpiaªos “emri i një muaji (ndofta korriku ose
gushti)” që “është për t'u lidhur me bazën g u hor-/g u her “djeg”, krs. sllavishten gor¦ti “djeg”...,
greqisht thermós.”
34