Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
e së ardhmes ndërtohet rregullisht nga një folje ndihmëse e ndjekur nga paskajorjaTF17FT.
Kjo rrugë e dyanshme e ndërtimit të kohës së ardhme dëshmohet edhe për fazën e vjetër
të gjuhëve sllave të BallkanitTF18FT. Format perifrastike të së ardhmes në këto gjuhë dikur
ndërtoheshin kryesisht nëpërmjet foljes ndihmëse “kam”, të ndjekur nga paskajorjaTF19FT.
Por qysh herët në gjuhët sllave të Ballkanit koha e ardhme perifastike filloi të ndërtohet
edhe nëpërmjet foljes ndihmëse “dua”, të ndjekur nga paskajorjaTF20FT. E ky tip ndërtimi u
bë shpejt mbizotërues në këto gjuhë, natyrisht duke pësuar edhe disa ndryshime të
kushtëzuara nga evolucioni i sistemit gjuhësor përkatës. Madje, edhe në serbokroatishte,
ku tipi perifrastik është ruajtur më mirë, ai nuk ka mbetur pa evoluar (shih & 9).
8. Një evolucion edhe më të madh ka pësuar e ardhmja perifrastike në shqyrtim në
bullgarishte-maqedonishte. Këtu folja ndihmëse, që zgjedhohej rregullisht sipas
vetaveTF21FT, me kohë erdh e u nguros në formën e vetës së tretë njëjës, ashtu si në gjuhët e
tjera bllkanike: shte në bullgarishte dhe qe në maqedonishteTF22FT. Edhe forma e foljes
themelore, paskajorja, në përputhje me evolucionin e kësaj kategorie foljore në gjuhët
në shqyrtim (shih IX/7), erdh e u zëvendësua nga forma e kohës së tashme, në fillim të
prirë nga pjesëza da, e cila më vonë u mënjanua fareTF23FT. E në këtë mënyrë u arrit në
trajtat e sotme të tipit shte pravja në bullgarishte dhe qe pravam në maqedonishteTF24FT.
Mbi bazën e kësaj forme të së ardhmes në gjuhët në shqyrtim janë ndërtuar edhe e
ardhmja e së shkuarës (bullgarisht shзah da prava, maqedonisht qe pravev), si edhe e
ardhmja e përparme (bullgarisht shta sëm praval, maqedonisht qe sum pravel). Për
bullgarishten dëshmohet edhe e ardhmja e përparme e së shkuarës shзah da sëm
praval)TF25FT.
Në bazë të dokumentimit shkrimor ka qenë e mundur të përcaktohen, në vija të
përgjithshme, edhe periudhat, kur janë vërtetuar fazat e ndryshme të evolucionit të tipit
të së ardhmes në shqyrtim në bullgarishte-maqedonishte. Faza e parë (tipi “dua” +
paskajore) i takon periudhës së bullgarishtes së mesme (shekujt XII-XIV)TF26FT, kurse faza
T17T Khs. p.sh. në rusishte ja budu »itat, në polonishte budu çist etj.
T18T Shih Koneski: 1967/1,205, ku pohohet se në gjuhën sllave të vjetër e ardhmja e foljeve të aspektit të
pakryer formohej me anën e foljeve ndihmëse “kam”, “filloj” etj. Ai shton se ajo gjuhë njihte edhe
ndërtimet me foljen “dua”, në të cilat ndihej ende kuptimi i dëshirës.
T19T Shih Mirçev: 1950,159. Do pasur parasysh se edhe sot në bullgarishte ndeshen forma perifrastike me
vlerën e së ardhmes, të ndërtuara nëpërmjet foljes ndihmëse “kam” në trajtën joveprore (niama); në
maqedonishte edhe në trajtën veprore. Por në të dy rastet folja themelore vihet në kohën e tashme të
prirë nga pjesëza da (shih Mirçev: 1950,159: Stojanov: 1977,380 v.; Koneski:
1967/1,205,1967/2,487).
T20T Sipas Koneskit: 1967/1,204 v., kjo dëshmohet qysh në shekullin XIV.
T21T Shih për këtë Mirçev: 1950,159 v., Koneski: 1967/1,204 v.
T22T Për rrugën e evolucionit të vetës së tretë njëjës të kësaj foljeje ndihmëse në trajtën e ngurosur shte,
përkatësishte qe, shih Mirçev: 1950,159 v., përkatësisht Koneski: 1967/1,204 v.
T23T Shih Mirçev: 1950, 160, Koneski: 1967/1,206.
T24T Koneski: 1967/1,205 jep edhe trajta të tjera dialektore të kësaj pjesëze të kohës së ardhme.
T25T Shih Stojanov: 1977,379 v.; Koneski: 1967/2,487 v., 1967/1,204 v.
T26T Shih Mirçev: 1950,159; Koneski: 1967/1,204, ku shënohet shekuli XIV.
111