Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
përjashtuar mundësia që një dukuri e tillë të jetë përftuar në fillim edhe nëpër fjali, ku
kundrina vendosej rregullisht pas foljes kallëzues, si p.sh. nëpër fjali urdhërore dhe
pyetëse.
Sido që të ketë qenë zanafilla e kësaj dukurie sintaksore, në këtë rast kemi të bëjmë me
një nga pasojat e prirjes relativisht të hershme të gjuhës shqipe për një përdorim
ridondant të mjeteve gjuhësoreTF14FT.
7. Më i vështirë paraqitet sqarimi historik i rrugës, që ka përshkuar dukuria e rimarrjes
së kundrinave, kur këto nuk shpreheshin nëpërmjet përemrave vetorë të dy vetave të
para. Në këtë rast, siç u vu në dukje në && 3-4, rimarrja e kundrinave ka ndodhur nëpër
fjali, ku ato përfaqësonin gjënë e njohur të kumtimit, temënTF15FT. Duke qenë se kjo
vendoset rregullisht nga fillimi i fjalisë, mund të mendohet se në krye të herës rimarrja e
këtyre kundrinave të shprehura nëpërmjet një përemri vetor të vetës së tretë do të jetë
përftuar nëpër fjali, ku ai vendosej rregullisht para foljes kallëzues. Por edhe në këtë
rast, ashtu si në rastin e përemrave vetorë të dy vetave të para (shih & 6), nuk duhet
përjashtuar mundësia që një dukuri e tillë të jetë përftuar qysh në fillim edhe nëpër fjali,
ku kundrina vendosej rregullisht pas foljes kallëzues, si p.sh. nëpër fjali urdhërore ose
pyetëse.
Faktori kryesor, që i ka dhënë shkas rimarrjes së kundrinave të shprehura nëpërmjet
përemrave vetorë të vetës së tretë, në zanafillë do të ketë qenë dëshira e folësit për ta
konkretizuar e për ta përcaktuar më mirë përmbajtjen kuptimore të atyre përemrave, të
cilët kanë një kuptim shumë të pacaktuar (shih edhe & 3). Sidoqoftë, edhe në këtë rast
kemi të bëjmë me një nga shfaqjet e prirjes relativisht të hershme të gjuhës shqipe për
një përdorim ridondant të mjeteve gjuhësore (shih edhe & 6). E një prirje e tillë ka bërë
që kundrina e zhdrejtë të rimerrej nëpërmjet formave të patheksuara përemërore të vetës
së tretë, edhe kur ajo përfaqësonte remën.
8. Duke qenë se rimarrja e kundrinave të shprehura nëpërmjet formave të patheksuara të
përemrave vetorë të dy vetave të para është përftuar në kushte sintaksore të ndryshme
nga ato të rimarrjes së vetorëve të vetës së tretë (shih && 6-7), vetvetiu lind pyetja nëse
këto dy dukuri janë përftuar në mënyrë të pavarur dhe në kohë të ndryshme, apo janë
përftuar në të njëjtën kohë si shfaqje të një faktori të përbashkët. Në rastin e parë do të
duhej të përcaktohej edhe se cila nga këto dy dukuri është më e hershme dhe nëse ka
ushtruar ndonjë ndikim në shfaqjen e dukurisë tjetër. Mungesa e një dokumentimi
shkrimor më të hershëm të gjuhës shqipe e bën shumë të vështirë sqarimin e këtyre
pyetjeve. Megjithatë, duke u mbështetur në të dhënat e shqipes së dokumentuar, mund
të jepen disa mendime edhe për këto pyetje.
Ka mjaft të ngjarë që këto dy dukuri të mos kenë zënë fill në të njëjtën kohë. Por cila
prej tyre është përftuar më parë, kjo është shumë e vështirë të përcaktohet me saktësi.
Po të nisemi nga përgjithësimi më i hershëm i rimarrjes së kundrinave të shprehura
T14T Një prirje e tillë, që do të meritonte një studim të posaçëm për gjuhët ballkanike, shfaqet, ndër të tjera,
edhe nëpërmjet përdorimit të përemrit dëftor pranë një emri të pajisur me nyjë shquese në shqipe,
greqishte, maqedonishte dhe rumanishte. P.sh. shqip: ky burri (këtu), ajo gruaja (atje) etj.; greqisht:
autos o antras “ky burrë”, toute § (=i) gynaika “kjo grua” etj.; maqedonisht; toj çovek-ot (dojde), taa
zhena-ta (dojde) etj.; rumanisht: om-ul acesta, femei-a acestea etj. Po kështu edhe përdorimi i një emri
të shquar me një përemër pronor, si p.sh.; shqip: bir-i im, nën-a jote etj.; greqisht o hyjos mou, § (=i)
manna sou etj.; rumanisht; fiu-l meu, mam-a ta etj.
T15T Prandaj, kundrinat nuk rimerren, kur shprehen nëpërmjet një emri të pashquar të paprirë nga një
përcaktor. Madje, kundrina e drejtë nuk rimerret, as kur është e prirë nga nyja joshquese një; për rastet
përjashtimore në shqipe dhe në rumanishte shih Demiraj: 1986,588,612.
122