Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
rumanisht: pentru, de, la, dupЈ etj. Në rastin e fundit pjesorja e përdorur kështu është
diakronikisht e emërzuar; në shqipe ajo mund të jetë e papajisur me nyjën e përparme të
gjinisë asnjanëse, si p.sh. me ba, pa ba/pa bërë, duke ba/ duke bërë, ose e pajisur me
nyjën e përparme të gjinisë asnjanëse, si p.sh. për të ba/për të bërë, me të ardhun/me të
ardhur etj., kurse në rumanishte pjesorja e emërzuar është e paparanyjëzuar, si p.sh.
pentru scris, de scris “për të shkruar” etj. Në të dy gjuhët togjet foljore në shqyrtim
përdoren zakonisht me kuptim vepror. Në gjuhën shqipe tek këto forma të pashtjelluara
foljore është zhvilluar edhe kundërvënia formale dhe kuptimore veprore ~ joveprore.
Forma e pashtjelluar e tipit me ba, që ndeshet kryesisht në të folmet veriore të shqipes,
dhe ato të tipit pa ba /pa bërë, për të ba/për të bërë, që ndeshen në të dy dialektet e
kësaj gjuhe, si edhe format e pashtjelluara të tipit pentru scris, de scris etj. të
rumanishtes përdoren me funksione sintaksore karakteristike për paskajoren. E kjo bie
ndesh me dukurinë e përgjithshme të gjuhëve ballkanike për zëvendësimin e paskajores
nëpërmjet formave të shtjelluara të mënyrës lidhore ose të dëftores (shih kreun IX).
Format e pashtjelluara të tipit me ba, pa ba/pa bërë (ashtu si edhe ajo e tipit duke
ba/duke bërë) janë përftuar qysh në periudhën parashkrimore të gjuhës shqipe, kurse ato
të tipit për të ba/për të bërë, me të ardhun/me të ardhur etj. janë zhvilluar në periudhën
e dokumentuar të kësaj gjuheTF31FT. Ne nuk dimë se kur janë gramatikalizuar togjet e tipit
de f£cut në rumanishte. Por fakti që elementet përbërëse të këtyre togjeve nuk janë
shkrirë në një mënyrë të tillë që të bëjnë të mundur edhe kundërvënien formale veprore
~ joveprore, ashtu si në gjuhën shqipe, nuk flet për një moshë të hershme të këtij
gramatikalizimi. Nga ana tjetër, duke pasur parasysh edhe moshën relativisht jo aq të
hershme të gramatikalizimit të togjeve të tipit për të bërë në gjuhën shqipe, mund të
arrihet në përfundimin se këtu kemi të bëjmë me dy zhvillime paralele, të përftuara si
pasojë e një prirjeje të përbashkët të këtyre dy gjuhëve për të krijuar forma analitike
foljore me vlerë paskajoreje (shih edhe IX/9-14)TF32FT.
T31T Për gramatikalizimin e togut të tipit numërori një + emër prejpjesor në shqipe, në aromunishte dhe në
maqedonishte shih Demiraj: 1986,991 v. (me literaturë).
T32T Për më shumë sqarime shih Demiraj: 1986,953-995.
164