Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
2. Si rrjedhim i ndikimeve të ndërsjella midis gjuhëve të Gadishullit Ballkanik si edhe i
ndikimeve të kushtëzuara nga fatet e përbashkëta historike të popujve të këtij gadishulli,
në këto gjuhë janë përftuar një varg tiparesh të përbashkëta, që nuk ndeshen në gjuhë të
tjera i.e., ose që duket qartë se, edhe kur ndeshen në ndonjë gjuhë tjetër, këtu ato janë
një zhvillim i brendshëm ballkanik. Mjafton të kujtojmë këtu prapavendosjen e nyjës
shquese (shih VI/1). Tipare të tilla të përbashkëta janë zhvilluar sidomos në shqipe,
rumanishte, bullgarishte-maqedonishte dhe greqishte, të cilat nga kjo pikëpamje janë
quajtur me të drejtë gjuhë ballkanike. Në serbokroatishte, megjithëse edhe kjo është
zhvilluar në truallin ballkanik, tiparet e përbashkëta të gjuhëve ballkanike janë më të
pakta dhe janë të kufizuara sidomos në viset jugore të saj (shih & 31).
Këtu poshtë po bëjmë një paraqitje të shkurtër të gjuhëve kryesore të Gadishullit
Ballkanik.
3. Shqipja
Kjo gjuhë flitet në Republikën e Shqipërisë (mbi 3.100.000 vetë)TF5FT në Kosovë (rreth
1.300.000 vetë), në Republikën e Maqedonisë (380.000 vetë)TF6FT dhe të Malit të Zi
(36.000 vetë)TF7FT. Shqipen si gjuhë amtare e ruajnë sot edhe një numër i madh shqiptarësh
të shpërngulur për arsye ekonomike ose politike në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në
Turqi, Egjipt, Argjentinë etj.TF8FT Në një masë të mirë e ruajnë gjuhën amtare në trajtat e saj
arkaike edhe arbëreshët e GreqisëTF9FT dhe të ItalisëTF10FT.
4. Deri pak shekuj më parë stërgjyshërit e shqiptarëve e emërtonin gjuhën e tyre me
mbiemrin e arbëneshe/e arbëreshe ose me ndajfoljen arbënisht/arbërisht. Këto fjalë e
kanë burimin tek emri i fisit ilir të Arbanëve, që banonin në lindje të DurrësitTF11FT. Të
kihet parasysh se edhe të huajt, për të emërtuar gjuhën shqipe, popullin dhe atdheun e
T5T Shih
T6T Statistikat
T7T Kjo
T8T Numri
T9T Numri
Vjetari (1990), f. 35.
për Kosovën dhe Maqedoninë janë dhënë në bazë të regjistrimit jugosllav të vitit 1981 (shih
Beci: 1982, 25 v.). Atje pohohet se në bazë të atij regjistrimi numri i përgjithshëm i shqiptarëve në
Jugosllavi atëherë ishte mbi 1.730.000 vetë. Shih edhe Der Fischer Welt almanach 1990, f. 323.
shifër është dhënë në bazë të regjistrimit të vitit 1971 (shih Krasniqi: 1979, 37.v).
i përgjithshëm i shqiptarëve të mërguar në vende të ndryshme të botës është vështirë të jepet
me saktësi. Kolonitë më të mëdha të shqiptarëve janë në Turqi dhe në Shtetet e Bashkuara të
Amerikës, ku numri i tyre në secilin nga këto dy vende arrin në qindra mijë vetë e në Turqi ndofta
edhe më shumë.
i saktë i arbëreshëve (arvanitasve) të Greqisë është vështirë të dihet, sepse në statistikat zyrtare
të Greqisë ata trajtohen si grekë. Veç kësaj, një pjesë e mirë prej tyre kanë shtegtuar për arsye
ekonomike në vende të tjera, ku edhe gjuhën amtare në përgjithësi nuk e kanë ruajtur. Edhe një pjesë e
mirë e të rinjve arvanitas të shpërngulur nëpër qytete të Greqisë me kohë e kanë humbur, ose janë
duke e humbur gjuhën amtare. Sipas Hahn-it: 1854,32, në Greqi në shekullin e kaluar banonin
173.000 arvanitas, shumica e të cilëve dinin shqip.
T10T Sipas Giordano-s: 1963, X dhe 597, në Itali më 1961 kishte 55 katunde arbëreshe, ku flitej shqip, me
një popullsi prej 135.811 vetësh, kurse në 39 katunde arbëreshe me 182.182 vetë flitej italisht.
Shumica e katundeve arbëreshe ndodhen në Italinë e jugut (Kalabri, Abruce, Molize, Kampania,
Apulia, Bazilikata) dhe pak në Siçili.
T11T Këtë fis ilir e përmend për herë të parë Ptolemeu, gjeografi grek i Aleksandrisë, në shekullin II të e.r..
Ai përmend, ndër të tjera, fisin Albanoi me kryeqendër Albanopolis (shih Çabej: 1976,65).
44