Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
kjo çështje mbetet për t'u sqaruar. Sipas C. Frîncu-tTF59FT, kjo dukuri në rumanishte është
përftuar në mënyrë të pavarur nga dukuria e ngjashme e greqishtes. Duke u mbështetur
në faktin që kjo dukuri nuk del e plotë në tekstet e vjetra rumune, ku përparon shkallëshkallë,
autori nxjerr përfundimin se ajo është shfaqur vonë, d.m.th. do të ketë nisur në
shekujt XIV-XVI, dhe është përftuar nga shkaqe të brendshme.
Prandaj, në këtë rast është e nevojshme që dukuria në shqyrtim në rumanishte të
vështrohet jo vetëm në evolucionin historik, por edhe nga pikëpamja e shtrirjes
dialektore, si edhe në lidhje të ngushtë me historinë e ndërtimeve me mënyrën lidhore
në atë gjuhë.
23. Për sa i takon gjuhës shqipe, çështja në shqyrtim paraqitet edhe më e ndërlikuar,
sepse zgjidhja e saj kushtëzohet nga sqarimi i vetë çështjes së paskajores në këtë gjuhë
(shih & 10). Në rast se pranohet mendimi që shqipja apo “protoshqipja” ka pasur një
paskajore sintetike, atëherë është e nevojshme të përcaktohet koha e mënjanimit të saj -
para apo pas krijimit të paskajores së tipit me ba. Po të jetë mënjanuar para krijimit të
formës së tipit me ba, d.m.th. në një kohë relativisht të hershme, atëherë vështirë se
mund të mendohet për një ndikim grek në këtë rast. Nga ana tjetër, në rast se pranohet
që paskajorja sintetike në gjuhën shqipe është mënjanuar krahas gramatikalizimit të
togut të tipit me ba, atëherë arsyeja e mënjanimit të saj duhet kërkuar në dukurinë e
njohur që një formë arkaike ia lëshon vendin dalëngadalë një forme të re më shprehëse.
Natyrisht, në këtë rast do të pranohej edhe që tipi me ba ka qenë përftuar në mbarë
shqipen dhe atëherë duhej shpjeguar arsyeja e mënjanimit të kësaj forme analitike në të
folmet jugore të kësaj gjuhe.
Përkundrazi, po të pranohej mendimi që shqipja nuk ka pasur kurrë një paskajore
sintetike para asaj të tipit me ba, atëherë çështja e mënjanimit të paskajores mund të
shtrohej vetëm për të folmet jugore të kësaj gjuhe, në rast se edhe ato e kanë pasë
zhvilluar dikur formën e tipit me ba (shih edhe & 12). Sido që të jetë, çështja e
mospranisë së formës së pashtjelluar analitike të tipit me ba në të folmet jugore të
shqipes, në përgjithësi, në periudhën e dokumentuar të kësaj gjuhe mbetet për t'u
sqaruar. Kjo është edhe arsyeja që kjo dukuri ka tërhequr me të drejtë vëmendjen e atyre
studiuesve, që janë marrë me çështjen e mënjanimit të paskajores në gjuhët ballkanike.
Një pjesë e këtyre kanë parë këtu një nga pasojat e ndikimit, që greqishtja si gjuhë
kulture ka ushtruar, ndër të tjera, edhe mbi të folmet jugore të shqipes. Kështu p.sh.
kanë menduar Sandfeldi (:1930, 175 v.), Rohlfs-i (:1958, 733 v.) etj., të cilët zhdukjen e
paskajores në gjuhët ballkanike në përgjithësi e kanë shpjeguar nëpërmjet ndikimit të
greqishtes (shih edhe & 18). Por nuk ka munguar edhe ndonjë shpjegim tjetër për rastin
në shqyrtim. Është fjala për mendimin e pathemeltë të Gabinski-t (;1967, 48), i cili
zhdukjen e paskajores së tipit me ba në të folmet jugore orvatet ta shpjegojë nëpërmjet
hipotezës së tij të paargumentuar mbi të ashtuquajturin “substrat grek” në ToskëriTF60FT.
Kurse La Piana (: 1939, 144) mendon se zhdukja e paskajores në dialektin jugor të
shqipes është përftuar në mënyrë të pavarur nga greqishtja.
24. Mundësia që paskajorja në një gjuhë të mënjanohet nën ndikimin e një gjuhe tjetër,
nuk përjashtohet, mjafton të kihet parasysh ç'u tha për këtë dukuri në bullgarishte dhe
maqedonishte (shih & 22). Prandaj nuk ka si të mos merret në vështrim mundësia që
greqishtja të ketë ndikuar në mënjanimin e paskajores së tipit me ba në të folmet jugore
T59T Në Cu privire la “uniunea lingvistica balcanic£”, Înlocuirea infitivului prin construcœii personale în
limba român£, cituar sipas Iv£nescu-t: 1980, 416.
T60T Për pasaktësinë e një mendimi të tillë shih Demiraj: 1986, 1012 (shënimi 14).
146