Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
së shkuarës, përkatësisht të së ardhmes së përparme dhe të së ardhmes së përparme të së
shkuarësTF7FT.
5. Pas këtyre konsideratave të përgjithshme (&& 2-4) kuptohet edhe më mirë arsyeja
përse format e kohës së ardhme në gjuhët ballkanike u kanë tërhequr vëmendjen të
gjithë atyre që janë marrë me studimin e veçorive të përbashkëta të këtyre gjuhëve.
Këtu, natyrisht, është fjala për format e së ardhmes, që janë ndërtuar me anë të foljes
ndihmëse “dua”, të plotësuar nga një folje tjetër, e cila përbën objektin e dëshirës së
shprehur prej saj. Përdorimi i një togfjalëshi të tillë për të shprehur një veprim, që
dëshirohet të kryhet pas çastit të ligjërimit, është krejtësisht i mundshëm në çdo gjuhë.
Por krijimi i formave foljore të së ardhmes nëpërmjet një togfjalëshi të tillë është
vërtetuar vetëm në një pjesë të gjuhëve i.e., si p.sh. në gjuhët ballkanike, në anglishte
etj.TF8FT Madje, në shumicën e gjuhëve ballkanike si mjet karakteristik për ndërtimin e
kohës së ardhme në këtë rast shërben në përgjithësi një formë e ngurosur e vetës së tretë
njëjës të kësaj foljeje, e ndjekur nga folja themelore në kohën e tashme të mënyrës
lidhoreTF9FT. Një veçori e tillë është zhvilluar në gjuhët ballkanike, megjithëse këto u
përkasin degëve të ndryshme të gjuhëve i.e., siç janë greqishtja, shqipja, rumanishtja
(gjuhë romane), dhe bullgarishtja e maqedonishtja (gjuhë sllave). Siç shihet, është fjala
për gjuhë, që i karakterizon edhe një tjetër veçori e përbashkët, zëvendësimi i paskajores
nga lidhorja (shih kreun IX). Dukuria në shqyrtim merr një domethënie të mëtejshme,
po të kihet parasysh se edhe në një tjetër gjuhë sllave të Ballkanit, në serbokroatishte,
koha e ardhme ndërtohet pikërisht me anë të foljes ndihmëse “dua”, por të ndjekur nga
paskajorja e foljes themelore.
Prandaj ishte krejt e natyrshme që një dukuri e tillë e përhapur në gjuhët e Gadishullit
Ballkanik të tërhiqte vëmendjen e një vargu gjuhëtarësh, të cilët janë përpjekur edhe të
shpjegojnë se si ka qenë e mundur të përftohet një ballkanizëm i tillë. Por, para se të
parashtrojmë pikëpamjet e gjuhëtarëve të ndryshëm për këtë dukuri ballkanike (shih
&& 18-19) si edhe rrethanat e mundshme, që i kanë dhënë shkas asaj (shih && 20-24),
është e udhës që të përshkruhet sa më përmbledhtas se si paraqitet historikisht ky
ballkanizëm në gjuhët e ndryshme të këtij gadishulli, sepse kështu mund të gjykohet më
mirë mbi saktësinë apo pasaktësinë e pikëpamjeve të ndryshme të shprehura deri sot për
të.
6. Rruga, që ka përshkruar forma perifrastike e së ardhmes me foljen ndihmëse “dua”,
më mirë se në çdo gjuhë tjetër të Ballkanit mund të ndiqet në gjuhën greke, e cila ka një
T7T Këtu
T8T Ky
T9T P.sh.
nuk është rasti të hyjmë në hollësira rreth ndërtimit të këtyre formave “kohore” dytësore të së
ardhmes në gjuhë të ndryshme, ku ato ndërtohen në mënyra të ndryshme. Mjafton të përmenden këtu
format përkatëse të anglishtes, të gjermanishtes, të italishtes, dhe të shqipes. Anglisht: I shall go ~ I
should go ~ I shall have gone ~ I should have gone; gjermanisht: ich werde gehen ~ ich würde gehen
~ ich werde gegangen sein ~ ich würde gegangen sein; italisht: andrò ~ andrei ~ sarò andato ~ sarei
andato; shqip: do të shkoj ~ do të shkoja ~ do të kem shkuar ~ do të kisha shkuar.
tip i së ardhmes nuk është i panjohur edhe në disa gjuhë të tjera romane. P.sh. në frëngjishte
togfjalëshi i tipit je veux faire “dua të bëj” ka marrë kuptimin e së ardhmes; shih Meillet: 1926,46;
Vendryes: 1950,179 v.; Domi: 1961,70; edhe Bariçi: 1961,60, shënon se këtë tip të së ardhmes e
njohin disa dialekte të frëngjishtes lindore si edhe valdishtja e sipërme e vjetër. Ai shton se ky tip i së
ardhmes nuk është i panjohur edhe në italishte. Këtë gjë e pohon edhe Rohlfs-i: 1949,II,387, ku
shënohet se në disa të folme të Italisë veriore togu volo + paskajore përdoret “në kuptimin e një të
ardhmeje”.
shqip do të bëj, greqisht tha kán-, rumanisht o s£ fac, bullgarisht shte pravja, maqedonisht qe
pravam.
109