Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
BASHKËPËRKIME MIDIS
SHQIPES DHE RUMANISHTES
KREU XI
1. Shqipja dhe rumanishtja, si gjuhë të formuara relativisht herët në Gadishullin
Ballkanik (shih III/3-10, përkatësisht III/15-20), kanë edhe disa bashkëpërkime të
veçanta midis tyre. Të tilla janë: 1) Prania e një numri të konsiderueshëm fjalësh të
vjetra (shih && 2-9); 2) prania e disa përemrave të pacaktuar të përngjitur me një
ndërtim të ngjashëm (shih & 10); 3) ndërrimi i gjinisë së disa emrave jo-frymorësh në
shumës (shih && 11-13); 4) “nyjat” e përparme të rasës gjinore dhe të mbiemrave (shih
&& 14-18); 5) prapavendosja e përcaktorëve të pavetëmjaftueshëm (shih & 19); 6) disa
përdorime të veçanta të pjesores (shih & 20).
Siç do të vihet në dukje në paragrafët përkatës, ndonjë nga dukuritë e lartpërmendura
ndeshet aty-këtu edhe në ndonjë gjuhë tjetër, por kjo nuk e zbeh trajtimin e saj si një
bashkëpërkim i veçantë midis shqipes dhe rumanishtes.
2. Bashkëpërkimet e vjetra leksikore midis shqipes dhe rumanishtes paraqisin një interes
të veçantë edhe për ballkanistikën, jo vetëm sepse janë një dëshmi e qartë e
marrëdhënieve të hershme parasllave midis këtyre dy gjuhëve të vjetra të Ballkanit, të
cilat kanë edhe bashkëpërkime të tjera të rëndësishmeTF1FT, por edhe sepse shërbejnë për të
pasur një farë ideje për marrëdhëniet gjuhësore midis gjuhëve të vjetra të Ballkanit para
formimit të shqipes (shih III/6), përkatësisht të rumanishtes (shih III/16).
3. Sidomos që nga Mikloshiçi (: 1861,8 v.) e këtej është vënë re se në shqipe e në
rumanishte ka një numër të konsiderueshëm fjalësh të vjetra të përbashkëta me përbërje
fonetike dhe përmbajtje kuptimore shumë të ngjashme. Këto fjalë të përbashkëta, të cilat
nuk janë prej burimi grek, latin, sllav, turk apo prej ndonjë burimi tjetër më të ri, duket
qartë se janë të trashëguara nga një fazë e hershme e evolucionit të tyre. Për lashtësinë e
madhe të këtyre fjalëve në të dyja këto gjuhë dëshmojnë edhe dukuritë e vjetra fonetike,
që ato kanë pësuar gjatë evolucionit të tyre historik në përputhje me ligjësitë e këtij
evolucioni në shqipe, përkatësisht në rumanishte (shih & 8).
4. Në përgjithësi, është pranuar që numri i fjalëve të vjetra të përbashkëta të shqipes e të
rumanishtes është relativisht i madh dhe dikur ndofta ka qenë edhe më i madh sesa
paraqitet në fazën e dokumentuar të këtyre dy gjuhëve. Nuk duhet përjashtuar mundësia
që në rrymë të shekujve një pjesë e fondit të përbashkët të fjalëve të tilla të ketë dalë
jashtë përdorimit në njërën ose në tjetrën gjuhë, apo në që të dyja atoTF2FT.
T1T Mjafton
T2T Në
të kujtojmë këtu se dukuritë ballkanike kryesore, si prapavendosja e nyjës shquese, formimi i
kohës së ardhme me anë të foljes ndihmëse “dua” etj., ndeshen edhen në këto dy gjuhë.
rumanishte ka edhe një numër jo të vogël fjalësh të vjetra të trashëguara nga gjuha substrat, që nuk
ndeshen në shqipe. Të tilla janë p.sh. fjalët: b£iat “djalë, fëmijë”, brînz£ “djathë”, strugure “rrush” etj.
Sipas Russu-t (: 1970,101) numri i fjalëve të tilla arrin në 90 deri në 100 njësi. Por midis fjalëve të
155