Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
Madje, nga e kryera e dëftores ajo dallohej edhe për nga kuptimi kohor. Mbi këtë bazë u
krijuan edhe kohët e tjera të habitores (e pakryera, e kryera dhe më se e kryera).
Habitorja e shqipes është krijuar qysh në periudhën parashkrimore të kësaj gjuhe. Tek
Buzuku (1555) ndeshet, ndër të tjera, edhe forma e kohës së kryer të kësaj mënyre
(paska ruojtunë), çka parakupton krijimin më të hershëm të kohës së tashme të sajTF22FT.
9. Për sa i takon pyetjes a ka ndonjë lidhje historike midis habitores së shqipes dhe
“mënyrës së ritregimit” të bullgarishtes e të maqedonishtes, Weigand-i (BA I, 152) ka
shprehur supozim për ndikimin e shqipes mbi bullgarishten nëpërmjet maqedonishtes.
Kurse Fiedler-i (Actes VI, 369) bën fjalë për mundësinë e një ndikimi të ndërsjellë midis
shqipes, maqedonishtes e bullgarishtes.
Për dukuritë e ngjashme të dy a më shumë gjuhëve ballkanike nuk mund të nxirren
përfundime të sigurta, duke u mbështetur vetëm në mendimin që si gjuhë fqinje ato
duhet të kenë ushtruar ndikim mbi njëra-tjetrën. Në rastin konkret, para se të jepen
gjykime të sakta për ndikimin e mundshëm të shqipes mbi maqedonishten e
bullgarishten, siç supozon Weigand-i, apo për ndikimin e mundshëm të ndërsjellë midis
këtyre tri gjuhëve në krijimin dhe intensifikimin e përdorimit të formave foljore me
vlerë habitoreje, siç supozon Fielder-i, duhen supozuar një sërë pyetjesh, ndër të cilat
edhe këto:
1. Sa të vjetra janë format zanafillëse të së ashtuquajturës mënyrë të ritregimit në
maqedonishte e bullgarishte dhe a ka ushtruar turqishtja ndonjë ndikim në këtë rast?
(shih edhe & 7)
2. A është kuptimi modal i habisë historikisht parësor apo dytësor dhe sa i vjetër është
ai tek format e së ashtuquajturës mënyrë të ritregimit në maqedonishte dhe bullgarishte?
3. Ku paraqitet më dendur historikisht përdorimi i formave në shqyrtim me vlerën e
habitores, në bullgarishte apo në maqedonishte?
Vetëm pas sqarimit të pyetjeve të tilla mund të jepet një mendim i mbështetur mbi
lidhjen e mundshme historike midis habitores së shqipes dhe mënyrës së ritregimit të
maqedonishtes e të bullgarishtes. Por, ndërkaq, do mbajtur parasysh se e tashmja dhe e
pakryera e habitores së shqipes, ashtu siç paraqiten që nga Buzuku e këtej, dalin me
forma të përngjitura dhe se të gjitha format kohore të kësaj mënyre, në zanafillë kanë
qenë përdorur kryesisht për të shprehur habinë e folësit në çastin e ligjërimit të tij për
diçka të papritur (shih & 8). Kurse mënyra e ritregimit në maqedonishte e bullgarishte
del me forma analitike, që nuk kanë arritur të përngjiten dhe, me sa duket, edhe
historikisht kuptimi modal i habitores tek format e kësaj “mënyre” është dytësorTF23FT.
T22T Për më shumë sqarime shih Demiraj: 1986, 912 v.
T23T Për më shumë sqarime shih Demiraj: 1986 930 v.
153