Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
DISA BASHKËPËRKIME
NË FUSHËN E FJALORIT
KREU XII
1. Në vepra përgjithësuese si edhe në studime të veçanta gjuhëtarë të ndryshëm kanë
trajtuar edhe disa bashkëpërkime midis gjuhëve ballkanike në fushën e fjalorit. Madje,
Sandfeldi (:1930,16-99) këtyre bashkëpërkimeve u ka kushtuar një vëmendje të
posaçme, duke trajtuar me radhë fjalët greke, latine, romane, shqipe, sllave, turke etj.,
që ndeshen në dy a më shumë gjuhë ballkanike. Një vëmendje të posaçme u ka kushtuar
fjalëve të trashëguara nga substrati si edhe huazimeve në gjuhë të ndryshme edhe Solta
(: 1980). Kurse Schaller-i (: 1975,172-190), Banfi (: 1985,81-111) dhe Feuillet-i (:
1986,93-105) çështjes së bashkëpërkimeve në fushën e fjalorit midis gjuhëve ballkanike
i kanë kushtuar më pak vend.
Në të gjitha këto vepra është vënë në dukje me shembuj konkretë se në gjuhët
ballkanike ndeshen shumë fjalë të përbashkëta, të përhapura me rrugë të ndryshme nga
greqishtja, latinishtja dhe gjuhët romane, nga gjuhët sllave jugore, turqishtja etj. Është
vënë në dukje gjithashtu se në shqipe dhe në rumanishte ka një numër të
konsiderueshëm fjalësh të trashëguara nga një burim i vjetër ballkanik. Dukuria e fundit,
siç u shtjellua në XI/2-10, është bërë objekt studimi dhe trajtimi edhe nga një varg
dijetarësh, prej të cilëve mund të përmenden: Çabej (në vepra të ndryshme), Russu (:
1970), Solta (: 1980,39-63), Brâncuµ-i (1983), Demiraj (: 1988,98-105) etj.
2. Për fjalët e përbashkëta, që ndeshen në gjuhët ballkanike, vlen të shënohet një vërejtje
e Schaller-it (: 1975,172) që bashkëpërkimeve leksikore “u takon vetëm një rëndësi
dytësore në përshkrimin e bashkimit gjuhësor ballkanik. Bashkëpërkimet leksikore të
gjuhëve ballkanike, siç dihet, nuk janë formuese të bashkimit gjuhësor; por megjithatë
duhen marrë në vështrim”. Duke u nisur nga kjo vërejtje, mund të shtrohet me të drejtë
pyetja nëse bashkëpërkimet leksikore midis gjuhëve ballkanike, ashtu siç janë paraqitur,
duhen vështruar si ballkanizma të mirëfilltë apo jo. Siç dihet, gjuhët në kontakt, në
çfarëdo treve, marrin e japin fjalë midis tyre dhe në këtë vështrim gjuhët e Ballkanit nuk
mund të bënin përjashtim. Dihet gjithashtu se gjuhët e popujve me një kulturë më të
zhvilluar si edhe gjuhët e popujve, që vendosin sundimin e tyre mbi popuj të tjerë për
një kohë pak a shumë të gjatë, ushtrojnë një ndikim më të fuqishëm mbi gjuhët e
popujve, që vijnë në kontakt me to. Prandaj nuk është aspak e papritur që në gjuhët
ballkanike në përgjithësi në rrymë të shekujve kanë depërtuar një numër i
konsiderueshëm huazimesh nga greqishtja, latinishtja dhe italishtja si edhe nga gjuhët
sllave jugore dhe turqishtja. Por këto huazime nuk mund të vështrohen si ballkanizma të
mirëfilltë, pasi nuk përbëjnë ndonjë dukuri të veçantë, që do t'i dallonte gjuhët e
Ballkanit nga ato të trevave të tjera gjuhësore. Prandaj në një vepër përgjithësuese për
gjuhët ballkanike në këtë rast, të shumtën, mund të vihen në dukje rrethanat historikeshoqërore,
që kanë kushtëzuar përhapjen e huazimeve të burimeve të ndryshme në këto
165