Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
Duke u mbështetur në çka u parashtrua shkurt në & 16, mund të pohohet se fiset epirote
përfaqësonin një popullsi jo-greke. Natyrisht, ata i janë nënshtruar prej kohësh një
ndikimi të fuqishëm të greqishtes dhe të kulturës greke e pjesërisht edhe mund të jenë
helenizuar. Por, ndërkaq, pyetjes se ç'gjuhë flisnin ata, është shumë e vështirë t'i jepet
një përgjigje e argumentuar bindshëm. A ishte ajo një gjuhë në vete apo një dialekt i
ilirishtes, siç kanë menduar disa dijetarëTF59FT? Sot për sot mund të supozohet se fiset
epirote, edhe në rast se flisnin një gjuhë më vete, ajo do të ketë qenë shumë e afërt me
ilirishten. Por ka më shumë mundësi që ajo të ketë qenë një dialekt ilir. Natyrisht, kjo
çështje kërkon hulumtime dhe studime të mëtejshme gjuhësore-historikeTF60FT. Sidoqoftë,
duke u mbështetur në vjetërsinë mjaft të madhe të ndarjes dialektore të gjuhës shqipe
(shih III/9), mund të pohohet se ajo pjesë e stërgjyshërve të shqiptarëve, që banonin në
trevat, ku sot flitet dialekti toskërisht, edhe në mos paçin qenë burimisht ilirë, duhet të
jenë ilirizuar shumë herët. Sigurisht, ky pohim mbështetet në parakushtin që shqipja
është bija e ilirishtes (shih III/5).
18. Edhe për sa u takon ilirëve në përgjithësi, njohuritë tona janë shumë të kufizuara si
për parahistorinë dhe shtrirjen e tyre gjeografike, ashtu edhe për gjuhën e tyre. Për
parahistorinë e ilirëve në përgjithësi pranohet që stërgjyshërit e tyre erdhën e u
vendosën në brigjet lindore të Adriatikut e pjesërisht edhe të Jonit në kohën e dyndjeve
të disa fiseve e popujve i.e. drejt Ballkanit, d.m.th. përafërisht aty nga fillimi i
mijëvjeçarit të dytë para e.r.TF61FT Dihet gjithashtu që ishin të ndarë në fise, që mbartnin
emra të ndryshëm, si: albanët, ardianët, taulantët, dasaretët etj. etj.
Por a kishin të gjitha fiset ilire një emër etnik të përbashkët në përdorim midis tyre, për
këtë nuk mund të thuhet asgjë me siguri. Emri etnik Ilir, me të cilin i kanë quajtur ata
historianët dhe gjeografët e vjetër grekë e romakëTF62FT, mund të ketë qenë burimisht emri i
një fisi të vetëm ilir, që të huajt mund ta kenë përgjithësuar për të gjitha fiset, që flisnin
të njëjtën gjuhë me atë të atij fisi. Me fjalë të tjera, s'duhet përjashtuar mundësia që edhe
në këtë rast të ketë ndodhur ajo që ndodhi më pas me emërtimin e të gjithë shqiptarëve
nga të huajt nëpërmjet emrit të fisit të albanëve (shih III/4).
19. Për shtrirjen tokësore të ilirëve ka pasur mendime nga më të ndryshmet. Ndonjë
dijetar ka shprehur mendimin se ata dikur kanë qenë shtrirë edhe jashtë BallkanitTF63FT. Por,
sipas mendimit më të përhapur, ilirët në periudhën historike banonin në pjesën
perëndimore të Gadishullit Ballkanik. Më parë edhe fisi i venetëve në Ialinë veri-lindore
mbahej për ilir, por më vonë u vërtetua se venetët nuk ishin të tillë (shih edhe & 21).
T59T Shih shënimet 54,55,56,57.
T60T Me interes në këtë rast paraqitet evolucioni i Thyamis (emri i lashtë i lumit Kallama në Greqinë
veriore) në çam. Sipas Çabejt: 1987, 82, këtu kemi të bëjmë me evolucionin e grupit bashkëtingëllor
tj- në ç- “në pajtim me ligjet fonetike të shqipes”. Një gjë e tillë do të dëshmonte që banorët e asaj
treve flisnin një gjuhë, që ishte e njëjtë (ose e afërt) me atë të stërgjyshërve të shqiptarëve. Por Hampi:
1966,104, vëren se grupi t¬ duhej të kishte dhënë s.
T61T Shih Kati»iº: 1976,164.
T62T Kështu p.sh. gjeografi grek Straboni, i cili ka jetuar në kapërcyell të fillimit të erës së re, i quan ilirët si
barbarët veriperëndimorë, që banonin midis Danubit dhe bregdetit Adriatik. Po kështu historiani grek
Appiani (shek. II pas e.r.) thotë se grekët konsiderojnë ilirë të gjithë ata që banojnë sipër epirotëve deri
në Danub. Emrin Ilir e gjejmë të përdorur më parë edhe tek Herodoti (shek. V para e.r.) (shih Kati»iº:
1976,154-156).
T63T Sipas disa autorëve, si Pokorni, Krahe etj., fise ilire ka pasur dikur edhe në shumë vende të Evropës së
sotme, deri në Gjermani, Francë etj. (shih Kati»iº: 1976,177 (me literaturë).
36