Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
paskajorenTF40FT. Ajo është formuar nga foljëzimi i togut të përbërë nga parafjala me dhe
një emri prejfoljor (kur ky ishte ende i paparanyjëzuarTF41FT). Gramatikalizimi i togut në
shqyrtim me vlerën e një paskajoreje është pranuar pothuaj nga të gjithë studiuesit e
gjuhës shqipe. Por, ndërsa disa gjuhëtarë kanë pohuar që ky tog i gramatikalizuar, i cili
në përgjithësi mungon në dialektin jugor, qysh në krye të herës është përftuar vetëm në
dialektin veriorTF42FT, disa të tjerë kanë pranuar që ai dikur ka qenë i mbarë shqipes dhe që
në dialektin jugor është mënjanuar nga përdorimi në një fazë relativisht të vjetërTF43FT. Kjo
çështje mbetet ende e hapur (shih edhe && 23-24). Sido që të jetë, gramatikalizimi i
togut në shqyrtim nuk duhet të jetë kryer më vonë se procesi i paranyjëzimit të
mbiemrave (shih VI/20), d.m.th. qysh para kontakteve të shqipes me gjuhët sllave të
BallkanitTF44FT.
13. Siç u vu në dukje edhe në & 11, gjatë këtyre shekujve të fundit në të dy dialektet e
shqipes është gramatikalizuar edhe togu i tipit për+të bërë (gegërisht për të ba), që
përbëhej nga parafjala për dhe emri prejfoljor asnjanës i tipit të bërë TF45FT. Edhe ky tog i
gramatikalizuar ka ardhur duke u përdorur gjithnjë e më shumë në funksione, që në
përgjithësi janë karakteristike për paskajorenTF46FT. Ashtu si togu i gramatikalizuar i tipit
me ba, edhe ai i tipit për të bërë, që është pranuar nga një varg gjuhëtarëshTF47FT, ka
ndikuar në kufizimin e përdorimit të mënyrës lidhore.
14. Po të mbahet parasysh ç'u vu në dukje në && 12-13, mund të supozohet që ndjenja
e paskajores ndër stërgjyshërit e shqiptarëve s'duhet të ketë qenë e panjohur.
Përndryshe, duhet pranuar që gjuha shqipe ka krijuar më parë formën e pashtjelluar të
tipit me ba dhe më pas atë të tipit për të bërë (që të dyja me vlerë paskajoreje) në një
periudhë, kur në gjuhët e tjera ballkanike në përgjithësi vihet re një prirje e përkundërt.
E në këtë rast do të supozohej që gjuha shqipe në një fazë relativisht të hershme të
evolucionit të saj ka zhvilluar prirjen për zëvendësimin e pjesshëm të lidhores nëpërmjet
formash të pashtjelluara me vlerë paskajoreje. Nga këto dy supozime i pari duket më i
mundshëm. Por në të njëjtën kohë do të pranohet se prirja për mënjanimin e paskajores
në gjuhën shqipe nuk ka pasur ato përmasa, që janë vënë re në gjuhët e tjera
ballkanikeTF48FT.
T40T Ajo përdoret në funksion kryefjalor, kundrinor, qëllimor, kushtor, krahasor, rrjedhimor etj,. Ajo
përdoret edhe si pjesë përbërëse e kohës së ardhme të tipit kam me ba (shih edhe VII/15).
T41T Për sqarime të mëtejshme shih Demiraj: 1986,963 v.
T42T Nga këta gjuhëtarë mund të përmenden Pederseni, IF 12 (Anzeiger), 92; Çabej: 1975,55.
T43T Nga këta gjuhëtarë mund të përmenden La Piana: 1939,143,146 v.; Domi: 1961,67; Ajeti: 1969,95 etj.
Gjurmë të kësaj paskajoreje në dialektin jugor ata kanë parë, ndër të tjera, në togfjalëshin e ngurosur
do-me-thënë; shih edhe Demiraj: 1986,966,
T44T Për sqarime të mëtejshme shih Demiraj: 1986,964.
T45T Për sqarime të mëtejshme shih Demiraj: 1986,977 v.
T46T Ky tog i gramatikalizuar përdoret jo vetëm në funksion qëllimor, por edhe në funksion përcaktor,
kallëzuesor, krahasor, kundrinor (më rrallë) dhe kryefjalor (shumë rrallë). Ai përdoret edhe si pjesë
përbërëse e kohës së ardhme të tipit kam për të bërë (shih Demiraj: 1986,981 v.).
T47T Nga këta mund të përmenden Da Lecce-ja: 1716,53, 47; Hahn-i: 1853,II,88; Camarda: 1864,268;
Kristoforidhi: 1882,123 etj.; Meyer-i: 1888,43; Pekmezi: 1908,73,79,195; Weigand-i: 1913,135;
Sheperi: 1927,183; Cipoja: 1952/1,47; Xhuvani: 1956, 211; Gabinski: 1967,161-246; Demiraj:
1986,978 v., etj.
T48T Për sqarime të mëtejshme shih Demiraj: 1986,1013 v.
141