Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
kallëzues, anticipimi i saj nëpërmjet formave të patheksuara përemërore shfaqet tepër
rrallë, gjithsej vetëm 8 herëTF21FT.
11. Edhe në rumanishten e sotme kjo gjendje nuk ka ndryshuar aq shumë. P.sh., kur
kundrina e zhdrejtë e vendosur pas foljes kallëzues shprehet nëpërmjet një emri personi,
anticipimi i saj nëpërmjet një forme të patheksuar përemërore është fakultativ. E njëjta
kundrinë e vendosur pas foljes kallëzues nuk anticipohet nëpërmjet një forme të
patheksuar përemërore, kur shprehet me anë të një emri sendi. Por, kur përdoret para
foljes kallëzues, kundrina e zhdrejtë rimerret nëpërmjet një forme të patheksuar
përemërore në shumicën e rasteveTF22FT.
Ndryshe qëndron puna me kundrinën e zhdrejtë të shprehur nëpërmjet përemrave vetorë
(të të tria vetave), vetvetorë dhe dëftorë. Në këtë rast ajo dyfishohet me anë të formave
të patheksuara të përemrit vetor të vetës së tretë, edhe kur ndodhet pas foljes kallëzues.
Ky dyfishim, që në rumanishten e vjetër nuk ishte përgjithësuar, është bërë i
detyrueshëm qysh nga shekulli XIXTF23FT.
12. Edhe dyfishimi i kundrinës së drejtë të shprehur nëpërmjet një përemri vetor,
vetvetor dhe dëftor, që në rumanishten e vjetër ishte fakultativ, në rumanishten e sotme
është bërë i detyrueshëm. I njëjti ndryshim ka ndodhur edhe në dyfishimin e kundrinës
së drejtë të shprehur nëpërmjet një emri të shquar të vendosur para foljes kallëzuesTF24FT.
Kurse në pozicion pas foljes kallëzues kundrina e drejtë e shprehur nëpërmjet një emri
zakonisht nuk anticipohet nga një formë e patheksuar përemëroreTF25FT. Por, kur emri është
i shquar dhe prihet nga parafjala pe, atëherë anticipimi i kundrinës së drejtë nga forma e
patheksuar përemërore është “fakultativ”TF26FT.
13. Siç u vu në dukje në & 1, rimarrja e kundrinave ndër gjuhët sllave të Ballkanit
ndeshet vetëm në bullgarishte-maqedonishte si edhe në disa të folme periferike serbe e
kroate. Siç na dëshmojnë studiues të ndryshëm, dukuria në shqyrtim ka pasur një
përhapje më të madhe në maqedonishte. Kështu p.sh. Selishçevi (RES 1925/5, f. 45)
pohon se dyfishimi i kundrinës së zhdrejtë dhe të drejtë është “një dukuri e zakonshme
në të folmet e Maqedonisë... Kjo dukuri është më e rrallë në Bullgarinë lindore”. Një
mendim të ngjashëm ka shprehur edhe Sandfeldi, i cili (1930,193) pohon: “Por ky
përdorim [= rimarrja e kundrinave - Sh.D.] është më i qëndrueshëm në të folmet
bullgare të jug-perëndimitTF27FT. Ndërsa në shumë të folme të tjera prolepsa [=anticipimi] e
përemrit, duke e gjykuar në bazë të teksteve, mund të mungojë krejt, këtu shembujt
dalin me shumicë”.
14. Në maqedonishte si kundrina e drejtë ashtu edhe e zhdrejta rimerren me anë të
formave të patheksuara të përemrave vetorë, kur shprehen nëpërmjet formave të
T21T Shih Saramandu: 1966,424 v.
T22T Shih GLR I,145 v.
T23T Shih Asan: 1961,100.
T24T Shih Asan: 1961,94; GLR I,144.
T25T Shih Asan: 1961,96.
T26T Shih Asan: 1961,96. Por autorja këtu nuk jep ndonjë sqarim se kur rimerret dhe kur nuk rimerret
kundrina e drejtë. Nga shembujt e dhënë të krijohet përshtypja se rimarrja e kundrinës së drejtë në këtë
rast bëhet, ashtu si në shqipe, kur ajo përfaqëson temën e kumtimit, dhe, si rrjedhim, nuk mbart
theksin logjik të fjalisë. Shënim. - Për sqarime të mëtejshme mbi rimarrjen apo mosrimarrjen e
kundrinave në rumanishte mund të konsultohen GLR I,144 v.; Asan: 1961,93-105.
T27T Të kihet parasysh se Sandfeldi nuk e dallon maqedonishten nga bullgarishtja si gjuhë më vete.
124