Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
rezervë, prapë do të mbetej për t'u sqaruar se si kjo gjuhë e vjetër pa paskajore ka
ushtruar një ndikim kaq të madh në zhdukjen e kësaj kategorie foljore edhe në gjuhët e
tjera të Ballkanit. Gjithashtu do të ishte e nevojshme të përcaktohej, qoftë edhe në vija
të trasha, koha e përhapjes së kësaj dukurie në gjuhët e ndryshme ballkanike. Зështja e
kronologjisë relative në këtë rast ka rëndësi edhe për një arsye tjetër. Po të pranohet që
gjuha shqipe a “nëna” e saj ka ndikuar në zhdukjen e paskajores në gjuhët e tjera
ballkanike, ky ndikim duhet të jetë vërtetuar mjaft kohë përpara se të zhvillohej procesi
i gramatikalizimit të togut të tipit me ba. Përndryshe, do të duhej të pranonim që gjuha
shqipe, nga njëra anë, ka ndikuar mbi gjuhët e tjera ballkanike në mënjanimin e
paskajores, kurse, nga ana tjetër (të paktën në një pjesë të trevës së saj) ka ndier nevojën
të krijojë një formë të posaзme analitike me vlerë paskajoreje.
18. Tezën që mënjanimi i paskajores në gjuhët ballkanike i detyrohet ndikimit grek,e
kanë mbrojtur një varg gjuhëtarësh, si Meyer-i, Neugriechische Studien, 2,2, Pederseni,
IF 12 (Anzeiger), 91, Sandfeldi: 1930,175 v., Rohlfs-i: 1958,733 v., IvЈnescu: 1980,415,
Schaller-i: 1975,159, Banfi: 1985,61, Feuillet: 1986, 110, etj. Kjo tezë pati një jehonë
relativisht të gjerë sidomos pas veprës së njohur të Sandfeldit (1930), i cili e mbron
mendimin e tij duke vënë në dukje se: 1) dukuria e zhdukjes së paskajores në Ballkan
është më e kufizuar në ato vise që ndodhen më larg trevës greke; 2) greqishtja si gjuhë
kulture ka ushtruar një ndikim të madh mbi gjuhët e tjera ballkanike: 3) në greqishte kjo
dukuri dokumentohet relativisht herët. Ai thekson gjithashtu se ajo që duhet vënë në
dukje, “nuk është aq shumë mënjanimi i paskajores, sesa fakti që të gjitha gjuhët në
fjalë e kanë zëvendësuar atë pikërisht me të njëjtën mënyrë”.
19. Teza e ndikimit grek (& 18) nuk del e argumentuar bindshëm. Natyrisht, nuk mund
të mohohet ndikimi i greqishtes mbi gjuhët e tjera të Ballkanit, p.sh., në fushën e
leksikut dhe në ndonjë fushë tjetërTF51FT. Por që këtej nuk mund të nxirret a priori
përfundimi që greqishtja duhet të ketë ndikuar gjithashtu edhe në përhapjen e disa
ballkanizmave, siç janë mënjanimi i paskajores dhe formimi i kohës së ardhme me anë
të foljes ndihmëse dua (shih për këtë VII/19-24). Është e vërtetë se këto dukuri në
greqishte mund të gjurmohen deri në periudha relativisht të hershme. Por kjo nuk do të
thotë që në atë gjuhë ato janë shfaqur patjetër më herët se në të gjitha gjuhët e tjera të
Ballkanit, dy nga të cilat (shqipja dhe rumanishtja) për arsyet e njohura historike kanë
nisur të shkruhen relativisht vonë. Veç kësaj, do pasur parasysh edhe fakti që mënjanimi
i paskajores në një gjuhë të vjetër kulture, si greqishtja, është mjaft e papritur, për vetë
karakterin shumë abstrakt të kësaj kategorie foljoreTF52FT. Dhe në të vërtetë shfaqja e një
dukurie të tillë në vetë greqishten ka mbetur e pashpjeguar bindshëmTF53FT.
Edhe argumentet e tjera të parashtruara nga Sandfeldi dhe gjuhëtarë të tjerë pas tij në të
mirë të tezës mbi burimin grek të dukurisë në shqyrtim nuk janë të pakritikueshme.
Kështu, lidhur me përhapjen gjeografike të kësaj dukurie do pasur parasysh fakti që në
të folmet veriore të gjuhës shqipe është zhvilluar dhe është ruajtur mirë paskajorja e tipit
me ba (shih && 11-12), megjithëse këto të folme ndodhen shumë më afër trevës së
greqishtes sesa p.sh. dakorumanishtja. Gjithashtu do pasur parasysh edhe fakti i vënë në
dukje tek & 13 se gjatë këtyre shekujve të fundit në mbarë shqipen, sidomos në të
T51T Në fjalëformim. Dihet p.sh. që në gjuhën shqipe, sidomos në dialektin jugor, përdoren disa
prapashtesa prej burimi grek (shih Xhuvani-Çabej: 1962).
T52T Kjo është pranuar edhe nga gjuhëtari finlandez Aalto (: 1953,104), megjithëse ai e miraton tezën e
Sandfeldit mbi ndikimin grek në lidhje me mënjanimin e paskajores në gjuhët ballkanike.
T53T Shih më hollësisht për këtë Demiraj: 1969,85.
143