Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
DISA BASHKËPËRKIME
NË FUSHËN E FONETIKËS
KREU IV
1. Në studimet e derisotme ballkanologjike vëmendja është përqëndruar kryesisht në
bashkëpërkimet midis gjuhëve ballkanike në fushën e gramatikës (morfologji e sintaksë)
dhe të fjalorit. Për sa i takon sistemit fonetik, në përgjithësi është pohuar që
bashkëpërkimet midis gjuhëve ballkanike këtu janë të kufizuara. Natyrisht, nuk ka
munguar edhe ndonjë mendim i ndryshëm. Kështu p.sh. Georgievi (Georgiev: 1977, 8)
pohon se baza e artikullimit në këto gjuhë “është e ngjashme ose gati e njëjtë: një
bullgar p.sh. e mëson lehtë rumanishten, shqipen ose greqishten dhe i flet ato pothuaj pa
'theksim'të huaj”.
Në gjendjen e sotme të studimeve për këtë çështje është e vështirë të mbahet një
qëndrim i prerë dhe i argumentuar bindshëm. Sidoqoftë, duke marrë parasysh faktin që
edhe midis dialekteve të një gjuhe ndryshimet më të mëdha zakonisht janë përftuar në
fushën e shqiptimit të tingujve, do të dukej si e papritur që në gjuhët ballkanike, të
ndryshme për nga burimi, të jetë zhvilluar një prirje e përkundërt. Prandaj në këtë rast
duhet mbajtur një qëndrim i drejtpeshuar, duke veçuar dukuritë, që mund të quhen
tipike ballkanike, nga dukuritë me karakter më të përgjithshëm, që kanë karakterizuar
evolucionin e sistemit fonetik edhe në gjuhë të tjera i.e. në përgjithësi. Por, siç do të
vihet në dukje në paragrafët ndjekës, një veçim i tillë në mjaft raste paraqitet bukur i
vështirë. E kjo ndofta ka qenë edhe arsyeja kryesore që çështja e bashkëpërkimeve
fonetike midis gjuhëve ballkanike ka zënë në përgjithësi më pak vend në studimet me
karakter ballkanologjik.
2. I pari gjuhëtar, që vuri në dukje praninë e një bashkëpërkimi fonetik midis gjuhëve
ballkanike, ka qenë Mikloshiçi (Mikloshiç: 1861, 7). Këtu, midis dukurive të
përbashkëta të gjuhëve ballkanike ai ka përfshirë edhe praninë e zanores ë në
bullgarishte, rumanishte dhe shqipe. Pas Mikloshiçit praninë e këtij tingulli në këto tri
gjuhë e kanë vënë në dukje edhe gjuhëtarë të tjerë. Madje, mund të pohohet se deri vonë
në studimet krahasuese mbi gjuhët ballkanike si dukuri e përbashkët e këtyre gjuhëve në
fushën e fonetikës është përmendur pothuajse vetëm prania e këtij tingulli. Më pas është
vënë në dukje edhe rotacizimi i -n-së në shqipe (toskërishte) dhe rumanishte (shih &&
19-20). Nuk kanë munguar përpjekje për të vënë në dukje edhe bashkëpërkime të tjera
fonetike midis shqipes dhe rumanishtesTF1FT.
3. Përpjekjen e parë për një studim krahasues më të plotë për sistemin fonetik të gjuhëve
ballkanike e bëri gjuhëtari i njohur çekosllovak B. Havranek më 1933. Në kumtesën e tij
T1T Është
fjala për çështje të tilla si evolucioni i grupeve bashkëtingëllore latine ct dhe cs në këto gjuhë,
ku ato kanë dhënë përkatësisht ft, pt dhe fsh, ps, si: lat. lucta > shq. luftë, rum. lupt£; coxa (= cocsa) >
shq. kofshë, rum. coaps£.
59