Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
shqipe dhe në greqishte kanë depërtuar sidomos gjatë pushtimeve të shtetit bullgar (815-
1018) dhe të dinastisë serbe të Nemanjiqve (shekujt XII-XIV). Por në këto gjuhë,
sidomos në zonat kufitare, sllavizmat kanë depërtuar edhe më vonë nëpërmjet
kontakteve të drejtpërdrejta me popullsinë sllave. Një ndikimi edhe më të fuqishëm
sllav i është nënshtruar rumanishtja si rrjedhim i kontakteve të gjata me popujt sllavë,
sidomos me fiset bullgareTF9FT.
Si rrjedhim i rrethanave historike, që u skicuan shkurt këtu sipër, më shumë fjalë sllave
kanë depërtuar në rumanishteTF10FT dhe në shqipeTF11FT dhe më pak në greqishte, e cila, në
përgjithësi, u ka rezistuar më shumë ndikimeve të huaja sesa shqipja dhe rumanishtja.
Në këto dy gjuhë kanë hyrë më shumë huazime nga bullgarishtja sesa nga
serbokroatishtja. Për shqipen kjo vërejtje vlen sidomos për dialektin jugor. Kuptohet
vetiu që edhe në greqishte huazimet sllave kanë burim bullgar (a maqedonas).
12. Sllavizmat në këto gjuhë ballkanike kanë depërtuar gjatë periudhash të ndryshme.
Më të vjetra janë ato fjalë të huazuara, që kanë pësuar ndryshime fonetikeTF12FT dhe, në
përgjithësi, kanë një përhapje mbarëgjuhësore. Sipas disa gjuhëtarëve, në shqipe dhe
rumanishte kanë depërtuar huazime sllave edhe para shekullit IX, kur në gjuhët sllave
zuri fill “metateza e likuidave” ose “ligji i hapjes së rrokjeve të mbyllura nëpërmjet
metatezësTF13FT’’. Është fjala prë evolucionin e tipit ar- > ra- dhe al- > la-, si p.sh. Arbënë
> Rabënë etj. Në mbështetje të tezës së tyre për huazime të tilla të vjetra sllave ata
gjuhëtarë përmendin, ndër të tjera, edhe fjalët gardh, baltë, daltë (rum. gard, baltЈ,
daltЈ), të cilat, sipas tyre, e kanë burimin tek disa forma të rindërtuara të bullgarishtes së
vjetër + gardu, balto, + daltoTF14FT. Por ky mendim është kundërshtuar me të drejtë nga disa
gjuhëtarë të tjerëTF15FT , të paktën për gjuhën shqipe. Por, pavarësisht nga burimi jo-sllav i
këtyre fjalëve, nuk përjashtohet mundësia që në shqipe dhe në rumanishte të ketë
huazime sllave më të hershme se fundi i shekullit IX të erës sonëTF16FT.
13. Me gjithë numrin relativisht të madh të huazimeve sllave në shqipe dhe rumanishte
(shih edhe shën. 10,11), fjalët e përbashkëta prej burimi sllav në këto dy gjuhë nuk janë
aq të shumta. Nga huazimet e përbashkëta sllave të këtyre dy gjuhëve po përmendim
këtu:
T9T Nuk
po ndalemi këtu përsëri në çështjen aq të diskutuar mbi vendin ku është formuar rumanishtja
(shih III/16). Sidoqoftë, faktet historike dëshmojnë se rumunët kanë pasur kontakte të gjata jo vetëm
me bullgarët, por edhe me serbët (shih Iv£nescu: 1980,420 v.).
T10T Me gjithë fushatën e nisur qysh nga fundi i shekullit XVIII dhe të zhvilluar sidomos gjatë shekullit
XIX për spastrimin e sllavizmave nga rumanishtja, huazimet sllave në atë gjuhë janë të shumta.
T11T Në gjuhën shqipe huazimet sllave janë më të shumta në të folmet kufitare; por edhe në leksikun e
përgjithshëm të kësaj gjuhe sllavizmat zënë një përqindje të konsiderueshme.
T12T Për huazimet e tilla në shqipe shih Selishçev: 1931,142 v.; dhe për rumanishten shih Iv£nescu; 1980,
269 v. si edhe Suhaçev: 1990/2,164.
T13T Shih për këtë Georgiev: 1964,13 v.
T14T Shih Sandfeld: 1930,82 v. (me literaturë).
T15T Ndër këta mund të përmenden: Jokli: 1935, I, 298 (për emrin gardh), Çabej: 1960,62.
T16T Jokli (: 1935,I,301;II,636 v., 643 v.) pohon se ka edhe raste të tjera huazimesh sllave, që kanë hyrë në
shqipe, para se të zinte fill “metateza e likuidave” në gjuhët sllave. Ai përmend në këtë rast fjalët
kërbë, helm dhe harabel.
170