Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
22. Nga sa u shtjellua në paragrafët e mësipërm, del pak a shumë e qartë se mënjanimi i
paskajores në gjuhët ballkanike mbetet një çështje e hapur. Ka shumë të ngjarë që kjo
dukuri të ketë pasur një burim të përbashkët, por s'është e domosdoshme që ky burim në
të gjitha gjuhët, ku ajo është përhapur, të kërkohet patjetër tek ndikimi i supozuar i
greqishtes apo i shqipes. Për më tepër, edhe po të pranohet pa asnjë rezervë një supozim
i tillë, prapë mbetet për t'u sqaruar arsyeja e shfaqjes së kësaj dukurie në vetë greqishten
apo në vetë shqipen.
Në këto rrethana, është më e arsyeshme të pranohet që këtu kemi të bëjmë, në thelb, me
një nga pasojat më të dukshme të një prirjeje të vjetër të gjuhëve të Ballkanit për një
qartësim sa më të madh të kumtimit gojor, duke shfrytëzuar për këtë qëllim përdorimin
ridondant të mjeteve gjuhësore (shih edhe VIII/35). E përdorimi i formave vetore të
lidhores në vend të formës së pashtjelluar të paskajores do të ketë qenë një nga pasojat e
kësaj prirjeje. Natyrisht, këtu është fjala për faktorin zanafillës, që ka bërë të mundur
lindjen dhe përhapjen e kësaj dukurie në gjuhët e Ballkanit. Por, nga ana tjetër, në disa
raste nuk duhet përjashtuar mundësia e një ndikimi të ndërsjellë apo e ndikimit të kësaj
apo asaj gjuhe në përhapjen e mëtejshme të kësaj dukurie në Ballkanet. Veçse ky
ndikim duhet të jetë përftuar nëpërmjet të folmeve popullore në fqinjësi midis tyre e
sidomos të trevave kufitare, ku njerëzit krahas gjuhës amtare kishin mundësi të mësonin
edhe një gjuhë të dytë gjatë kontakteve me popullsinë alloglote. Në përhapjen e kësaj
dukurie nga një gjuhë në tjetrën një rol të rëndësishëm duhet të kenë luajtur edhe rastet,
kur një popullsi e caktuar, ku mbizotëronin ndërtimet me lidhoren, për një arsye a për
një tjetër, ka braktisur dalëngadalë gjuhën e mëparshme dhe ka nisur të përvetësojë një
gjuhë tjetër, ku mbizotëronin ndërtimet me paskajore. Në raste të tilla, popullsia e
asimiluar zakonisht ruan mjaft nga tipat e ndërtimeve të gjuhës së mëparshme.
Natyrisht, mund të ketë pasur edhe rrugë të tjera për përhapjen e dukurisë në shqyrtim
nga një fazë në një tjetër.
Prandaj në këtë rast del në plan të parë çështja e kronologjisë relative, në vështrimin që
mbetet për të përcaktuar se në cilën a në cilat gjuhë kjo dukuri është shfaqur më herëtTF56FT.
Për rastin në shqyrtim do të ishte më afër mendsh të pranohej që në gjuhët, ku është
shfaqur relativisht më vonë, kjo dukuri vështirë se mund të jetë përftuar pa ndonjë
ndikim të jashtëm. Prandaj, nuk na duket i pambështetur thelbi i mendimit të atyre
gjuhëtarëve, që zëvendësimin e paskajores me ndërtimin e tipit da + kohë e tashme e
mënyrës dëftore në bullgarishte-maqedonishte e kanë shpjeguar si pasojë të ndikimit të
jashtëmTF57FT. Në këtë përfundim arrihet në mënyrë të natyrshme, po të mbahet parasysh
fakti i njohur që në një fazë më të hershme këto gjuhë, ashtu si gjithë gjuhët e tjera
sllave, e kanë pasur shumë të gjallë përdorimin e paskajores dhe vetëm aty nga shekulli
XI duken gjurmët e para të mënjanimit të shkallëshkallshëm të kësaj kategorie foljore
(shih edhe & 7).
Por a mund të thuhet e njëjta gjë edhe për rumanishten, e cila si gjuhë romane e ka pasur
të gjallë përdorimin e paskajores dhe e ruan ende, ndonëse në një masë të kufizuarTF58FT,
T56T Natyrisht, edhe për gjuhën a gjuhët, ku është shfaqur më herët kjo dukuri, mbetet gjithnjë për t'u
sqaruar arsyeja e zhvillimit të vetë prirjes për zëvendësimin e paskajores me lidhoren.
T57T Shih Sandfeld: 1930, 175; Rohlfs: 1958, 733 v. Sipas këtyre, zhdukja e paskajores në gjuhët
ballkanike, përfshirë këtu bullgarishtja dhe maqedonishtja, i detyrohet ndikimit grek. Ndërsa, sipas
Koneskit: 1967/1, 179, ky proces në gjuhët sllave jugore është përftuar nën ndikimin e greqishtes, të
romanishtes e pjesërisht edhe të shqipes.
T58T Shih për këtë Sandfeld: 1930, 173 v.; shih edhe GLR I, 224 v.
145