Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
e mbështetur duket teza, sipas së cilës kjo kategori foljore është zhvilluar në periudhën
postetnike të gjuhëve i.e., ashtu siç mendonte Brugmann-iTF8FT.
5. Me zgjerimin e shkallëshkallshëm të funksioneve sintaksore të paskajores, në disa
gjuhë i.e. është ndier nevoja që ajo, për një saktësim të mëtejshëm, të shoqërohet me
ndonjë parafjalë, e cila me kalimin e kohës në mjaft raste - ku më shumë e ku më pak -
është bërë pjesë e pandashme e kësaj forme foljore. Sa për shembull mund të përmendet
këtu paskajorja në anglishteTF9FT, në gjuhët romaneTF10FT etj.
Përdorimi i një a më shumë parafjalëve para paskajores nuk duhet marrë si një tregues i
emërzimit të saj. Në të vërtetë këtu kemi të bëjmë me parafjalë të çsemantizuara, të
shndërruara -ku më shumë e ku më pak- në pjesëza të pandashme nga paskajorja. E një
dëshmi e qartë për këtë është përdorimi i paskajores me pjesëza të tilla parafjalore edhe
në funksione, që e përjashtojnë përdorimin e parafjalës, si p.sh. në funksion kryefjalor,
kundrinor etj. Por, nga ana tjetër, përdorimi i parafjalëve të tilla para paskajores
dëshmon edhe për pamjaftueshmërinë e kësaj kategorie foljore për t'i shprehur me
saktësi sa më të plotë ngjyrimet e ndryshme funksionale, me të cilat ajo ka ardhur duke
u përdorur gjatë evolucionit historik të gjuhëve të ndryshme i.e. E një gjë e tillë, siç do
të shtjellohet në & 22, duhet të ketë qenë edhe faktori kryesor për mënjanimin e plotë a
të pjesshëm të ndërtimeve me paskajore nëpërmjet ndërtimesh gramatikore më
shprehëse në gjuhët e Ballkanit: në greqishte, bullgarishte-maqedonishte e pjesërisht
edhe në rumanishte, në shqipe e në serbishte.
6. Mënjanimi i paskajores në greqishte është një dukuri e papritur, po të kemi parasysh
se ajo ishte bërë prej kohësh të hershme një gjuhë kulture dhe si e tillë duhej të kishte
zhvilluar prirjen për përdorimin gjithnjë e më të dendur të një kategorie foljore aq
abstrakte si paskajorja (shih & 4). Për më tepër, në greqishte ishte përftuar edhe një
sistem i zhvilluar kundërvëniesh, që bënte të mundur përdorimin e kësaj kategorie
foljore me ngjyrime të ndryshme të karakterit gramatikor. (shih shënimin 2).
Mirëpo në greqishte, ndryshe nga ç'ka ndodhur në gjuhët romane perëndimore (shih &
8), paskajorja ka ardhur duke u mënjanuar gjithnjë e më shumë nga përdorimi dhe duke
u zëvendësuar kryesisht nëpërmjet ndërtimesh me format vetore të mënyrës lidhore, të
prira nga lidhëza nënrenditëse ina, naTF11FT. Një dukuri e tillë sintaksore në greqishte ka
T8T Sipas
T9T Është
është kapërcyer qysh shumë kohë përpara mbarimit të periudhës indogjermane. Por përdorimi i
paskajores si formë foljore është futur në mënyra të ndryshme si një mbeturinë në kohët historike”.
këtij gjuhëtari (; 1913,890 v.), fillimi i procesit të krijimit të paskajores nga rasat e zhdrejta të
emrave të veprimit duhet kërkuar “qysh në kohën e bashkësisë së hershme indogjermane. Por është e
pamundur të përcaktohet më me saktësi se sa larg kishte shkuar atëherë procesi i shkëputjes nga
kategoritë emërore dhe i integrimit në kategorinë foljore. Dhe me të vërtetë kjo është e pamundur,
sepse në raste të ndryshme verbalizimi të plotë të emrave të veprimit, ku degë të ndryshme gjuhësore
bashkëpërkojnë mjaft, këto grupe gjuhësore pa asnjë dyshim kanë përshkuar të njëjtën rrugë zhvillimi
në mënyrë të pavarur dhe prandaj ka të ngjarë që edhe në raste të tjera bashkëpërkimi më të ngushtë,
ku një përcaktim kronologjik nuk është i mundshëm, barazia nuk është përftuar në një lidhje historike
të pandërmjetshme”.Për sqarime të mëtejshme shih Demiraj:1986,1008 v.
fjala për paskajoren e tipit to do, e cila përdoret pa pjesëzën to vetëm pas foljeve modale (p.sh. I
must go etj.) dhe në ndërtime të tipit I saw him go “E pashë duke shkuar”; I heard him sing “E
dëgjova duke kënduar” etj.
T10T Edhe në gjuhët romane, ku më shumë e ku më pak, paskajorja përdoret e paraprirë nga ndonjë
parafjalë.
T11T Kjo lidhëz qëllimore në greqishten e vjetër përdorej kryesisht me foljen në mënyrën lidhore ose
dëshirore.
137