Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
raste të tilla duhet mbajtur parasysh edhe kronologjia e fakteve. 5) Përdorimi i më
shumë se një foljeje për ndërtimin e kohës së ardhme në një gjuhë nuk është një dukuri
e panjohur as jashtë Ballkanit, si p.sh. në anglishte (shih edhe & 5).
20. Në bazë të konsideratave të përgjithshme të mësipërme mund të nxirren këto
përfundime, të paktën, për gjuhën shqipe: 1) Përftimi i të dy tipave të kohës së ardhme
qysh në periudhën parashkrimore të shqipes është një dëshmi e padyshimtë e moshës së
tyre relativisht të madhe në të dy dialektet e kësaj gjuhe, ku duket qartë se të dy tipat në
shqyrtim janë zhvilluar në krye të herës nëpërmjet gramatikalizmit të dy togfjalëshave të
ndryshëm, për të shprehur njëri të ardhmen e dëshirueshmërisë (tipi do të punoj) dhe
tjetri atë të domosdoshmërisë (kam me punue, kam të punoj). Por më vonë ngjyrimet e
tyre modale kanë ardhur duke u mënjanuar (shih & 16). 2) Prania relativisht e hershme e
së ardhmes së tipit do të punoj në dialektin verior (shih & 14) është gjithashtu një
dëshmi e qartë kundër mendimit të Sandfeldit që ky tip i së ardhmes atje ka ardhur nga
Shqipëria e Jugut, ku, sipas tij, ai është përftuar nën ndikimin e greqishtes. 3) Edhe
mendimi tjetër i Sandfeldit që e ardhmja e tipit (kam me punue) në gjuhën shqipe është
përftuar nën ndikimin latin (shih & 18), nuk është më pak i kritikueshëm. Ky tip i së
ardhmes është relativisht i vjetër në shqipe, por jo aq i hershëm, sa të na bëjë të ngjitemi
deri në kohën e ndikimit të fuqishëm të latinishtes mbi këtë gjuhë. Për këtë dëshmon
edhe mungesa e reduktimeve fonetike në këtë tip të së ardhmes. Veç kësaj, të kihet
parasysh se, ndërsa në gjuhët romane perëndimore në këtë tip të së ardhmes folja
ndihmëse “kam” ka qenë e prapavendosur, në shqipe (dhe në gjuhët e tjera ballkanike)
ajo është e paravendosur.
Në këto rrethana, duhet pranuar që të dy tipat e së ardhmes në shqyrtim kanë qenë një
zhvillim i brendshëm i gjuhës shqipe. Por pas mënjanimit të shkallëshkallshëm të
ngjyrimeve modale të tyre (shih & 16) ishte plotësisht e mundshme që njëri tip të
mbizotëronte në njërin dialekt dhe tjetri tip në dialektin tjetër. Siç u vu në dukje edhe në
& 16, arsyet, që i kanë dhënë shkas një shpërndarjeje të tillë dialektore, mbeten për t'u
hulumtuar. Sidoqoftë, në këtë rast nuk duhet përjashtuar mundësia e një ndikimi grek në
mbizotërimin e tipit të së ardhmes me “do” në dialektin jugor, por natyrisht ky do të
ketë qenë një faktor dytësor.
21. Vërejtjet e mësipërme (& 20) vlejnë edhe më shumë për rumanishten, e cila për vetë
pozicionin gjeografik vështirë se mund të pësonte një ndikim grek, qoftë edhe të
tërthortë. Pra, edhe në atë gjuhë duhet të kenë ekzistuar dikur tofjalësha të lirë, ku folja
“dua”, përkatësisht “kam”, ndiqej nga një folje tjetër, më parë në paskajore e më pas në
lidhore.
Për të njëjtat arsye për rumanishten përjashtohet edhe ndonjë ndikim nga ana e
bullgarishtes ose e shqipes.
22. Edhe për gjuhët sllave të Ballkanit, në thelb, duhet pranuar që në truallin ballkanik,
ku erdhën e u zhvilluan, ato kanë gjallëruar më tej togfjalëshin e formuar nga folja
“dua” dhe një folje tjetër (në fillim në formën e paskajores edhe më pas të lidhores).
Natyrisht, në gjallërimin e mëtejshëm të këtij togfjalëshi nuk përjashtohet mundësia e
ndikimit nga ana e gjuhëve fqinje rreth e rrotull, në radhë të parë nga ana e greqishtes.
Por në këtë rast nuk duhet përjashtuar edhe një mundësi tjetër. Në gjallërimin e
mëtejshëm të togfjalëshit të përbërë nga folja “dua” dhe një folje tjetër në gjuhët sllave
të Ballkanit mund të ketë ndikuar mjaft edhe ajo popullsi anase, që pas dyndjes së
sllavëve në Gadishullin Ballkanik dhe pas shtrirjes së sundimit të tyre shtetëror (shih
III/45) erdh e u sllavizua gjuhësisht. Dhe ishte e natyrshme që ajo popullsi e sllavizuar
117