Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
24. Një shpjegim të ngjashëm për ndërtimet e këtij tipi në rumanishte ka dhënë, ndër të
tjerë, Budagovi (: 1968,64-96). Sipas këtij gjuhëtari, përsëritja e kundrinës në
rumanishte ka lindur nga nevoja për të rishprehur “me mjete të tjera sintaksore”
“dëftuesinë” e një emri të shquar në funksion kundrinor, duke qenë se, sipas tij, nyjës së
prapangjitur në atë gjuhë i është dobësuar shumë aftësia “dëftuese” në krahasim me
nyjën e paravendosur të gjuhëve romane perëndimore. Këtë “rimarrje përemërore” ai (f.
83) e quan “nyjë sui generis të shkallës së dytë', që, ndryshe nga nyja e mirëfilltë,
përdoret vetëm në ndërtime të caktuara me emra në funksion kundrinor, të cilët shprehin
idenë “e sasisë së caktuar”. Autori (f. 91 v.) e lidh këtë dukuri sintaksore të rumanishtes
me një prirje relativisht të përhapur të asaj gjuhe për ta përcaktuar emrin dyfish në
rrethana të caktuara sintaksoreTF44FT.
Lidhur me këtë shpjegim të Budagovit mund të bëhen këto vërejtje të përgjithshme: 1)
Rimarrja e kundrinave është përftuar edhe në gjuhë të pajisura me nyja të
paravendosura, si gjuhët romane perëndimore dhe greqishtja e re (shih && 21,16). 2)
Në rumanishte jo çdo emër i shquar në funksion kundrinor rimerret nëpërmjet formave
të patheksuara përemërore; për më tepër në atë gjuhë në disa raste rimerret edhe një
emër i pashquar gjithnjë në funksion kundrinor (shih edhe shënim. 15.). 3) Edhe
shpjegimi i këtij gjuhëtari që “rimarrja përemërore” në rumanishte do lidhur me nevojën
për ta dalluar rasën e kundrinës (kallëzoren) nga rasa e kryefjalës (emërorja), nuk gjen
mbështetje në vetë faktet gjuhësore të asaj gjuhe. Një dallim i tillë ishte edhe më i
nevojshëm tek emrat e sendeve sesa tek emrat e frymorëve, të cilët në rasën kallëzore
marrin pjesëzën pe. Por tek këta të fundit rimarrja e kundrinës së drejtë ndeshet më
shumë. Veç kësaj, shpjegimi i Budagovit nuk merr parasysh edhe rimarrjen e kundrinës
së zhdrejtë, ku nuk kishte nevojë për një dallim të tillë rasor (shih edhe && 11-12) 4).
Shpjegimi i Budagovit lë jashtë vështrimit rastet e rimarrjes së kundrinave të shprehura
nëpërmjet përemrave vetorë (shih për këtë & 12).
25. Siç u vu në dukje në & 22, është shprehur edhe mendimi që rimarrja e kundrinave
në gjuhët ballkanike në përgjithësi apo në disa prej tyre në veçanti është shkaktuar nga
nevoja për të mënjanuar homoniminë midis formave të kundrinave dhe atyre të disa
gjymtyrëve të tjera të fjalisë. Këtë mendim, që në një formë a në një tjetër e gjejmë tek
gjuhëtarë të ndryshëmTF45FT, e ka rimarrë dhe përgjithësuar kohët e fundit Lopashovi
(:1978). Sipas këtij gjuhëtari (f. 81 etj.), në këtë dukuri “një rol themelor ka luajtur
homonimia e kundrinës së drejtë me kryefjalën dhe homonimia e kundrinës së zhdrejtë
me përcaktorin pronësor”. Autori përpiqet ta argumentojë mendimin e tij me një varg
shembujsh nga gjuha shqipe, maqedonishtja, bullgarishtja, greqishtja e re dhe
rumanishtja (shih vep. cit. 81-182).
Edhe kundër këtij shpjegimi mund të parashtrohen një varg vërejtjesh kritike, nga të
cilat po përmendim:
1) Shpjegimi në shqyrtim niset nga parakushti historikisht i paargumentuar që rimarrja e
kundrinave në të gjitha gjuhët ballkanike është shkaktuar nga nevoja për të mënjanuar
homoniminë midis rasave kallëzore dhe emërore si edhe midis rasave dhanore dhe
gjinore. Por në këtë rast nuk është pasur parasysh fakti se kemi të bëjmë, nga njëra anë,
me gjuhë që e kanë humbur relativisht herët lakimin emëror, siç janë bullgarishtja dhe
maqedonishtja, dhe, nga ana tjetër, me gjuhë që në përgjithësi e kanë ruajtur atë,
T44T Në mbështetje të mendimit të tij Budagovi përmend paranyjëzimin e gjinores dhe të mbiemrave në
kushte të caktuara sintaksore, dhe të rreshtorëve.
T45T Shih p.sh. tek Ilievski: 1962-63, 80.
129