Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
b) Si në shqipe edhe në rumanishte huazimet nga greqishtja e vjetër e ruajnë shqiptimin
e vjetër të tingullit b, i cili, të paktën, qysh nga shekullit I i erës sonë në gjuhën greke
është shqiptuar vTF3FT; krahaso brétëk (bretkosë) dhe broatec.
5. Siç u vu në dukje në & 11, në shqipe dhe në rumanishte kanë vazhduar të depërtojnë
huazime nga greqishtja edhe në periudhat e mëpastajme. Në gjuhën shqipe këto kanë
depërtuar si nëpërmjet terminologjisë kishtare ortodokse, ashtu edhe nëpërmjet
kontakteve të drejtpërdrejta me botën greke. Kurse në rumanishte huazimet greke kanë
hyrë kryesisht nëpërmjet terminologjisë së kishës ortodokse si edhe nëpërmjet
sllavishtes. Pas dyndjeve sllave në Ballkan (shih III/21) dhe formimit të gjuhëve sllave
të Ballkanit filluan të depërtojnë huazime nga greqishtja edhe në këto gjuhë nëpërmjet
kontakteve të drejtpërdrejta me grekët ose nëpërmjet terminologjisë kishtare ortodokse.
Këtu poshtë po japim disa nga huazimet e përbashkëta greke të shqipes, të rumanishtes
dhe të bullgarishtes. Një pjesë e tyre ndeshen edhe në serbo-kroatishte:
a) Nga terminologjia fetare:
ajazëm, rum. agheasm£, bullg. agiazma; igumen, rum. igumen, bullg. igumen; ikonë,
rum. icoan£, bullg. ikona; kallogjer (trajta më e vjetër e dokumentuar kllogjër/kllogjën),
rum. c£lug£r, bullg. kaluger; manastir (trajta më e vjetër e dokumentuar munështir),
rum. manastire, bullg. manastir: naforë, rum. (a)naforЈ, bullg. nafora etj.
b) Nga fusha të tjera;
dafinë, rum. dafin, bullg. dafina; dhaskal rum. dascЈl, bullg. daskal; livadh, rum.
livadЈ, bullg. livada; qeramidhe, rum. cЈrЈmidЈ, bullg. keremida; trandafil/trëndafil,
rum. trandafir, bullg. trandofil etj. Të kihet parasysh edhe folja prej burimi grek lipsem,
rum. lips-esc, bullg. lips-am.
Ndikimi grek mbi gjuhët ballkanike bie në sy edhe në kalket e tipit java e madhe, rum.
sЈptЈminЈ mare etj. (shih për këto Sandfeld: 1930,33-45).
6. Një vëmendje të posaзme i kanë kushtuar studiuesit e gjuhëve ballkanike edhe
pranisë së huazimeve latine dhe romane në këto gjuhë, veзanërisht në gjuhën shqipe
(shih && 8-10). Duke pasur parasysh ndryshimin e gjendjes etnike në Gadishullin
Ballkanik pas ndarjes së Perandorisë Romake (shih II/27) dhe sidomos pas dyndjes së
sllavëve (shih III/21), në këtë rast si зështje kryesore mbetet sqarimi i pyetjes nëse
ndeshen huazime latine të drejtpërdrejta në të gjitha gjuhët ballkanike. Natyrisht, në këtë
rast është fjala për praninë e huazimeve latine të drejtpërdrejta në gjuhët sllave të kësaj
treve, që të kenë depërtuar në to nëpërmjet së ashtuquajturës latinishte ballkanike dhe
nëse ato janë të tilla që ndeshen edhe në gjuhët e tjera ballkanike. Sqarimi i kësaj
зështjeje është i lidhur ngushtë me pyetjen se з'gjuhë flisnin popujt e fiset e trevave të
Ballkanit, ku sllavët erdhën e u vendosën pas shekujve VI-VII të erës sonë.
Po ta gjykojmë nga gjendja gjuhësore e Gadishullit Ballkanik në periudhën e njohur
historike, që u përshkrua përmbledhtas në kreun III, mund të pohohet se, kur zbritën në
Ballkan, fiset sllave u ndeshën aty me stërgjyshërit e grekëve e të shqiptarëve dhe me
një popullsi të romanizuar. Nga kontaktet me popullsinë e romanizuar të Ballkanit
sigurisht kanë depërtuar në gjuhët sllave të kësaj treve edhe fjalë prej burimi latin. Nga
ana tjetër, duke qenë për njëfarë periudhe nën ndikimin e pushtetit shtetëror të Bizantit,
ku edhe pas ndarjes së Perandorisë Romake në dy pjesë në fund të shekullit IV
latinishtja vazhdoi të përdorej për njëfarë kohe si gjuhë zyrtare, ishte e natyrshme që
edhe në gjuhët sllave jugore të depërtonin fjalë prej burimi latin. Disa nga këto ndeshen
edhe në gjuhët e tjera ballkanike. Këtu po përmendim vetëm disa prej tyre, sa për
T3T Shih
Schwyzer: 1959, I, 207 v.
167