Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
gjuhë, si edhe sferat ku ndikimet kanë qenë më të fuqishme. Por edhe në këto raste u
duhet kushtuar më shumë vend atyre huazimeve, që paraqisin më tepër interes edhe për
vetë historinë e gjuhës dhënëse (shih && 9-10). Gjithashtu një vëmendje e veçantë u
duhej kushtuar edhe bashkëpërkimeve të reja, që janë duke u përftuar ndër gjuhët
ballkanike në kushtet e reja të marrëdhënieve midis popujve ballkanas. Por kjo i
kapërcen synimet e kësaj vepre. Në fund të kapitullit do të shqyrtohen shkurt disa
shprehje frazeologjike tipike ballkanike.
3. Në gjuhët ballkanike ka një numër të konsiderueshëm huazimesh nga greqishtja. Një
dukuri e tillë është e kuptueshme, po të kihet parasysh ndikimi i vazhdueshëm, që ka
ushtruar greqishtja mbi gjuhët e Ballkanit qysh nga kohët e lashta e sidomos pas ndarjes
së Perandorisë Romake në dy pjesë në fund të shekullit IV të erës sonë. Siç u vu në
dukje në II/27, pas kësaj ngjarjeje historike gjuha greke erdh e u bë dalëngadalë gjuhë
zyrtare e Perandorisë Romake të Lindjes dhe si e tillë do të ndikonte pa tjetër mbi
fjalorin e gjuhëve të popujve, që mbetën nën sundimin e asaj perandorie. Një ndikim të
fuqishëm ka ushtruar greqishtja mbi fjalorin e gjuhëve të Ballkanit edhe si gjuhë zyrtare
e fesë ortodokse dhe dihet që shumica e popujve të kësaj treve, pas ndarjes
përfundimtare të kishës së lindjes nga ajo e perëndimit më 1054, kanë qenë të besimit
ortodoks.
Në paragrafët ndjekës do të shqyrtohen përmbledhtas huazimet e përbashkëta nga
greqishtja e vjetër, e mesmja dhe e reja në gjuhët e tjera të Ballkanit.
4. Huazimet nga greqishtja e vjetër ndeshen vetëm në shqipe dhe në rumanishte. Shqipja
i ka trashëguar ato nga “nëna” e saj, ilirishtja, ndërsa rumanishtja i ka trashëguar
pjesërisht nga gjuha “substrat”, por më shumë nëpërmjet latinishtes ballkanike, prej së
cilës u zhvillua (shih III/16). Do pasur parasysh gjithashtu se edhe në shqipe disa
huazime latine e kanë zanafillën në të vërtetë tek greqishtja e vjetër, nga e cila
nëpërmjet latinishtes kanë depërtuar edhe në shqipe, a më saktë në “nënën' e shqipes. Të
tilla janë p.sh. fjalët kishë < klishë, pashkë, i vorfën/i varfër etj.
Numri i huazimeve të shqipes nga greqishtja e vjetër paraqitet i kufizuar. Por nuk duhet
përjashtuar mundësia që një pjesë huazimesh të tilla të kenë dalë jashtë përdorimit në
rrymë të shekujve. Sipas Çabejt (: 1972,21), në gjuhën shqipe ka, të paktën, nja tridhjetë
fjalë nga greqishtja e vjetër “përveç disa elementeve më pak të sigurta, sidomos atyre që
duket të kenë hyrë me anë të latinishtes”.
Nga fjalët e përbashkëta të shqipes dhe të rumanishtes me burim nga greqishtja e vjetër
mund të përmenden: bretkosë (trajta më e vjetër e dokumentuar brétëk), rumanisht
broatec; pjepën/pjepër, rumanisht pepene; qershi, rum. cireas£; mokën/mokër, rum.
folja a m£cina etj.TF1FT
Si në shqipe edhe në rumanishte fjalët e huazuara nga greqishtja e vjetër kanë pësuar
disa ndryshime fonetike të vjetra, siç janë, ndër të tjera:
a) Tek fjala mokën/mokër e shqipes përveç evolucionit ¢ > o (khs. greqishten m¢khan¤),
që është përftuar vetëm në elementin e vjetër të trashëgaur të kësaj gjuhe, është
vërtetuar edhe rotacizmi -n- > -r- në toskërishte, dukuri kjo e periudhës para kontakteve
të shqipes me sllavishten (shih IV/19). Edhe shpërngulja e theksit nga rrokja e fundit në
rrokjen e parë të këtij huazimi dëshmon për vjetërsinë e tij të madheTF2FT. Të kihet parasysh
prania e rotacizmit edhe tek pjepën/pjepër.
T1T Për
T2T Shih
fjalët rumune shih Mih£escu: 1966/2, 46-65
Demiraj: 1986,152 v.
166