Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
15. Зështja e mënjanimit të paskajores në gjuhët ballkanike, siз dihet, ka tërhequr prej
kohësh vëmendjen e studiuesve të këtyre gjuhëve, të cilët edhe janë përpjekur ta
shpjegojnë burimin e kësaj dukurie. Por burimi i dukurisë në shqyrtim ka mbetur një
ndër зështjet më të diskutueshme të ballkanistikës. Sipas disa gjuhëtarëve, burimi i saj
duhet kërkuar tek “nëna” e shqipes apo tek një nga gjuhët e tjera të zhdukura të
Ballkanit (hipoteza e substratit). Disa gjuhëtarë të tjerë kanë mbrojtur tezën që kjo
dukuri është shfaqur më parë në greqishte dhe që andej është përhapur edhe në gjuhët e
tjera të Ballkanit. Ka pasur edhe ndonjë gjuhëtar, që përhapjen e kësaj dukurie në gjuhët
ballkanike ia ka atribuar ndikimit të latinishtes. Dhe së fundi, sipas disa dijetarëve të
tjerë, kjo dukuri në disa nga gjuhët ballkanike është përftuar në mënyrë plotësisht ose
pjesërisht paralele, të pavarur.
16. Nga gjuhëtarët e grupit të parë duhen përmendur sidomos Mikloshiзi, Weigand-i
dhe Gabinski. Mikloshiзi: 1861,6, mungesën e paskajores në gjuhët e Ballkanit e rendit
midis elementeve të vjetra vendëse, për të cilat ai (f. 8) mendon se, në mos të gjitha në
pjesën më të madhe e kanë burimin tek një gjuhë e vjetër, gjiri me shqipen, “të cilën -
shton ai - ne e konsiderojmë si vazhduesen e ilirishtes”.
Edhe për Weigand-in, BA I, f. XI, zhdukja e paskajores në gjuhët ballkanike e ka
burimin tek trako-shqipjaTF49FT, e cila, sipas tij, ka ndikuar në këtë rast mbi greqishtenTF50FT.
Lidhur me këtë ai pohon: “Shtytja erdhi nga jashtë, nga barbarë, që nuk ishin mësuar të
përdornin një paskajore të veзantë dhe që në të folurit e greqishtes ruajtën zakonin e
gjuhës së tyre, i cili pastaj u imitua nga vendësit [=grekët], derisa përdorimi i ri u përhap
më tej dhe në fund, ndonëse shumë ngadalë dhe me lëkundje, u fut edhe në gjuhën e
shkruar”.
Një mendim të ngjashëm me atë të Weigand-it ka shprehur kohët e fundit edhe
Gabinski: 1967,46 v. Ai mendon se në bazë të të dhënave të gjeografisë gjuhësore
burimi i mundshëm i zhdukjes së paskajores duhet kërkuar “në ndonjë gjuhë të vjetër të
pjesës juglindore të Ballkanit, d.m.th. në një nga varietetet e trakishtes”, që, sipas tij,
nuk ka pasur paskajore. Këtë supozim ai e kushtëzon me vërtetimin e hipotezës që
shqipja është bijë e trakishtes apo e dakomizishtes dhe që tipi me ba në zanafillë ka qenë
i mbarë shqipes dhe ka pasur vlerën e një gjerundi. Dhe pastaj ai shton: “Në qoftë se, në
këtë mënyrë, kjo gjuhë rezulton të jetë dakomizishtja ose një tjetër degëzim i trakishtes,
atëherë substrati si burim i humbjes së paskajores në Ballkan mund të konsiderohet i
lokalizuar” (f. 48).
Midis hipotezave të Mikloshiзit, Weigand-it dhe Gabinskit, me gjithë ndryshimet e
dukshme për sa i takon gjuhës “nënë” të shqipes, ka diзka të përbashkët. Pika e
përbashkët në këto hipoteza është përpjekja e tyre për të shpjeguar humbjen e
paskajores në gjuhët e Ballkanit nëpërmjet ndikimit të njërës prej gjuhëve të vjetra të
këtij gadishulli, e cila, sipas tyre, nuk ka pasur paskajore.
17. Siз del edhe nga kjo paraqitje e përmbledhur, të tria hipotezat e mësipërme (& 16),
përveз paqartësisë në shpjegimin e përhapjes së dukurisë në shqyrtim në gjuhët e
Ballkanit, kanë edhe një të metë tjetër të përbashkët: që të tria nisen nga një parakusht i
pavërtetuar. Dhe, në të vërtetë, në mungesë të dhënash konkrete, nuk mund të bëhen
supozime pak a shumë të mbështetura që kjo apo ajo gjuhë e vjetër e Ballkanit nuk ka
pasur paskajore. Përveз kësaj, edhe sikur një supozim i tillë të pranohej pa asnjë
T49T Këtu nuk është rasti të ndalemi për të shpjeguar pasaktësinë e këtij supozimi për burimin e shqipes
(shih III/5).
T50T Ai mendonte për një ndikim të tillë edhe për raste të tjera, si p.sh. për të ardhmen me do (shih VII/18).
142