Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
dhanore shprehet edhe nëpërmjet rasës kallëzore të prirë nga parafjala s (eis). “në, mbi
etj.”. P.sh. To eipa s' ton patera mou “Ia thashë babait tim”. Në këtë rast kemi të bëjmë
me një “evolucion të ri, që nuk e ka nxjerrë jashtë përdorimit ndërtimin To eipa tou
patera mou”TF4FT, d.m.th. ndërtimin ku forma e gjinores është përdorur me vlerën e
dhanores.
4. Në shqipen e dokumentuar rasat gjinore e dhanore dalin me të njëjtat mbaresa rasore,
si në njëjës edhe në shumës. Kështu, në të dyja këto rasa (në trajtën e pashquar njëjës)
emrat e lakimit të parë dalin me mbaresën -i, ata të lakimit të dytë me mbaresën -u dhe
ata të lakimit të tretë me mbaresën -e/-jeTF5FT; p.sh. një djal-i, shok-u, зup-e/nuse-je. Kurse
në shumës mbaresa e përbashkët e këtyre dy rasave për të gjithë emrat është -ve (dikur -
e)TF6FT p.sh. (i) ca djem-ve, shokë-ve, зupa-ve, nuse-ve.
Edhe në trajtën e shquar këto dy rasa nuk dallohen për nga treguesit gramatikorë
fundorë, p.sh.: djal-i-t, shok-u-t, зupë-s, djem-ve-t, shokë-ve-t, зupa-ve-tTF7FT.
Bashkëpërkimi formal i rasave gjinore e dhanore, që u përmend shkurt këtu sipër,
paraqitet si një dukuri e përgjithësuar në të tëra të folmet e gjuhës shqipe, përfshirë këtu
edhe ato të arbëreshëve të Greqisë dhe të Italisë. Prandaj ky bashkëpërkim duhet të jetë
shumë më i hershëm se shekulli XIV i e.r.
Po të vështrohen historikisht mbaresat rasore të këtyre dy rasave, atëherë del se, ndërsa
në njëjës këto mbaresa lidhen me mbaresën e hershme të rasës dhanore, në numrin
shumës mbaresa -e (sot -ve) lidhet me mbaresën e vjetër të rasës gjinore. Pra, në gjuhën
shqipe në numrin njëjës është mënjanuar forma e dikurshme e rasës gjinore, kurse në
shumës ka qenë forma e rasës gjinore ajo që ka mënjanuar atë të dhanoresTF8FT.
5. Зështja e njësimit të hershëm të rasave gjinore e dhanore në gjuhën shqipe paraqitet
edhe më e ndërlikuar, për arsye se kjo gjuhë, gjithnjë qysh në periudhën parashkrimore
të saj, ka ndier prapë nevojën për t'i dalluar formalisht këto dy rasa. Këtu është fjala për
dallimin e gjinores nga dhanorja nëpërmjet së ashtuquajturës nyjë të përparme. Kështu,
si në trajtën e pashquar ashtu edhe në të shquarën (në të dy numrat) gjinorja dallohet nga
dhanorja; p.sh. të krahasohen: Ky është libri i një shoku/ i shokut ~ Këtë libër ia mora
një shoku/shokut.
Paranyjëzimi i rasës gjinore, që është përgjithësuar prej kohësh në të tëra të folmet e
shqipes, duhet të ketë zënë fill qysh para kontakteve të kësaj gjuhe me sllavishten e
Ballkanit, d.m.th. para shekullit VII (shih VI/20). Në këtë rast lindin me të drejtë pyetje
të tilla si: Përderisa gjuha shqipe në një periudhë të caktuar të evolucionit të saj i ka
përzier rasat gjinore e dhanore (shih & 4), përse e ka ndier nevojën t'i dallojë ato përsëri
nëpërmjet paranyjëzimit të gjinores? Apo mos paranyjëzimi i gjinores në shqipe është
më i hershëm se njësimi i mbaresave të këtyre dy rasave dhe atëherë зështja e
paranyjëzimit të gjinores në këtë gjuhë duhet shtruar ndryshe? Përse në numrin njëjës ka
mbijetuar mbaresa e dhanores, kurse në shumës është ruajtur ajo e gjinores? (shih & 4).
Procesi i njësimit të mbaresave të këtyre dy rasave a është zhvilluar njëkohësisht në të
dy numrat, apo është përftuar më parë në njërin numër dhe më pas është shtrirë edhe në
T4T Shih
T5T Shih
T6T Shih
T7T Në
T8T Shih
Sandfeld: 1930, 185 v.
për këto mbaresa Demiraj: 1986, 274 v.
Demiraj: 1986, 283 v.
numrin shumës forma nyjore -t nuk përdoret (shih Demiraj: 1986, 369 v.)
Demiraj: 1986, 275 v., 285 v.
70