Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
ose përemrash të tjerë është përftuar atëherë kur ato përfaqësonin gjënë e njohur të
kumtimit, ndërsa në rastin e përemrave vetorë të dy vetave të para dukuria në shqyrtim
është përftuar atëherë kur kundrinat përfaqësonin gjënë e re të kumtimit. Dy shfaqje të
ndryshme të së njëjtës dukuri vështirë se mund të shpjegohen me anë të gjymtyrimit
aktual të fjalisë.
27. Rimarrja, përkatësisht anticipimi i kundrinave nëpërmjet formave të patheksuara të
përemrave vetorë në gjuhët ballkanike, në thelb, s'është gjë tjetër veçse një përdorim
ridondant i mjeteve leksiko-gramatikore për qëllime të caktuara kumtimore.
Kundërvënies morfo-sintaksore kundrinë e dyfishuar ~ kundrinë e padyfishuar, në thelb,
i përgjigjet edhe një kundërvënie me karakter kumtimor. Këto dy kundërvënie s'janë gjë
tjetër veçse dy anë të ndryshme të një dukurie të vetme, në vështrimin që secila nga të
dy gjymtyrët e njërës kundërvënie nuk mund të mendohet e shkëputur nga gjymtyra
gjegjëse e kundërvënies tjetërTF49FT.
Megjithëse kundërvënies kundrinë e dyfishuar ~ kundrinë e padyfishuar nuk i përgjigjet
në të gjitha rastet e njëjta kundërvënie kumtimoreTF50FT, prapë baza e kundërvënies morfosintaksore,
në thelb, është e njëjtë - të shprehurit e së njëjtës kundrinë dy herësh,
përkatësisht një herë. E pikërisht kjo është edhe një nga çështjet kryesore të problemit
në shqyrtim, që mbetet për t'u zgjidhur. Dhe, në të vërtetë, duket si e papritur që një
gjuhë të ketë përdorur të njëjtin tip kundërvëniesh morfo-sintaksore për të shprehur dy
tipa të ndryshëm kundërvëniesh kumtimore. Por fakti që kjo “e papritur” ka ndodhur, të
bën të mendosh se këtu nuk kemi të bëjmë me dy shfaqje të kundërta, që përjashtojnë
njëra-tjetrën. Prandaj, le t'i shqyrtojmë një nga një.
28. Siç doli edhe nga sa u shtjellua në paragrafët e mëparshëm, dyfishimi i kundrinave
të shprehura nëpërmjet emrash, togfjalëshash emërorë dhe përemrash (me përjashtim të
vetorëve të dy vetave të para), në zanafillë, duhet të jetë shfaqur në ato raste, kur
kundrina (e drejtë apo e zhdrejtë) përfaqësonte gjënë e njohur të kumtimit. Në këto raste
ajo duhet të ketë qenë jo vetëm kuptimisht por edhe formalisht e caktuar nëpërmjet
nyjës shquese, apo nëpërmjet një përcaktori individualizues, kryesisht dëftor ose pronor
(shih && 4,14). Pra, dyfishimi i kundrinës në raste të tilla është përdorur si një mjet
sintaksor-stilistik ridondant për ta dalluar atë nga rastet e tjera, kur ajo përfaqësonte
gjënë e re të kumtimit, ose kur ajo ishte plotësisht apo pjesërisht e panjohur për
bashkëbiseduesin. Që këtej mund të nxirret përfundimi se këtu kemi të bëjmë me një
shfaqje të një prirjeje pak a shumë të përgjithshme të gjuhëve ballkanike për një
qartësim sa më të madh të kumtimit gojor nëpërmjet përdorimit ridondant të mjeteve
leksiko-gramatikore ose thjesht gramatikore. Në këtë rast kjo është realizuar me anë të
një përcaktimi dy herësh të gjësë së njohur, njëherë nëpërmjet nyjës shquese ose
përcaktorit individualizues dhe njëherë tjetër nëpërmjet formës përemërore të
patheksuar.
T49T Këtu është fjala, në radhë të parë, për ato raste, kur kundrinat shprehen nëpërmjet përemrave vetorë të
dy vetave të para, si edhe për kundrinën e drejtë, kur ajo shprehet nëpërmjet një përemri tjetër, një
emri ose një togfjalëshi emëror. Disi ndryshe qëndron puna me kundrinën e zhdrejtë në shqipe dhe
maqedonishte, ku ajo është bërë një dukuri e përgjithësuar, edhe kur shprehet nëpërmjet një përemri
tjetër, një emri a një togfjalëshi emëror (shih && 4,14). Në këtë rast dallimi kumtimor bëhet vetëm
nëpërmjet theksimit më të spikatur të kundrinës së zhdrejtë, kur kjo përfaqëson gjënë e re të kumtimit
të fjalisë.
T50T Të kihet parasysh se dyfishimi i kundrinave të shprehura nëpërmjet përemrave vetorë të dy vetave të
para bëhet atëherë kur theksi logjik i fjalisë bie mbi kundrinën. Kurse në rastet e tjera, dyfishimi i
kundrinës bëhet atëherë kur ajo nuk mbart theksin logjik të fjalisë.
131