Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
Por greqishtja, ndryshe nga gjuhët e tjera ballkanike, nyjën shquese e ka të
paravendosur. Gjithashtu, ndryshe nga shqipja dhe rumanishtja (shih V/16), përcaktorët
e pavetëmjaftueshëm ajo i përdor kryesisht të paravendosur.
15. Rumanishtja
Rumanishtja flitet nga një popullsi prej afro 21.000.000 vetësh, shumica e të cilëve
banojnë në Republikën e Rumanisë. Rumanishtfolës ka edhe jashtë kufijve të Rumanisë,
si p.sh. në Bashkimin Sovjetik (rreth 200.000 vetë), në ish-Jugosllavi (rreth 55.000
vetë), në Hungari (rreth 10.000 vtë), në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (rreth 50.000
vetë), në Kanada (rreth 25.000 vetë), në Argjentinë (rreth 15.000 vetë), etj.TF48FT Përveç
këtyre duhen përmendur edhe aromunët, të cilët dikur llogariteshin në rreth 300.000 -
350.000 vetë në vise të ndryshme të Ballkanit, sidomos në Greqi (150.000 vetë), në
Jugosllavi (100.000 vetë), në Bullgari (40.000 vetë), në Shqipëri (65.000 vetë), etj.TF49FT;
meglenorumunët (rreth 15.000 vetë në vitet tridhjetë të këtij shekulli), në të dy anët e
kufirit greko-jugosllavTF50FT dhe istrorumunët (rreth 1250-1500 vetë), që banojnë në disa
fshatra të ish-Jugosllavisë veriperëndimoreTF51FT.
Rumunët e quajnë veten e tyre romën, që vjen nga rom-an, ndërsa gjuhën e tyre e
quajnë romëneshte. Popujt e tjerë i quajnë ata me emra të ndryshëm, si; vllah apo
vallah, çoban etj.TF52FT
16. Rumanishtja, e cila është një gjuhë neo-latine, është përftuar nga evolucioni i
latinishtes popullore të Ballkanit lindor. Shndërrimi i shkallëshkallshëm i latinishtes
vulgare lindore në një gjuhë cilësisht të re, në rumanishten, duhet të ketë zgjatur disa
shekuj. Në përgjithësi mendohet se ky evolucion është kryer brenda shekuje V-VIII të
e.r.TF53FT
Por pyetja se ku është kryer ky evolucion, ka ngjallur diskutime të kuptueshme. Kësaj
pyetjeje i janë dhënë tri përgjigje të ndryshme. Për një palë dijetarë, ky evolucion është
kryer në trevat në jug të Danubit. Si rrjedhim, sipas tyre, në kohë më të vona, përafërisht
pas shekullit X të e.r., stërgjyshërit e rumunëve të sotëm u shpërngulën në trevat në veri
të Danubit. Ata që mbrojnë këtë tezë, mbështeten në faktin hisotrik se perandori
Aurelian në vitin 271 të e.r. nën trysninë e gotëve tërhoqi nga viset e pushtuara në veri
të Danubit popullsinë e romanizuar dhe e vendosi në jug të atij lumi.
Sipas disa dijetarëve të tjerë, Aureliani nuk arriti t'i tërhiqte të gjithë banorët e
romanizuar nga Dakia, ku mbetën një pjesë e vogël banorësh, kryesisht nëpër fshatra. E
këta banorë të mbetur atje, sipas këtyre dijetarëve, kanë përbërë bërthamën e rumunëve
të sotëm.
Dhe së fundi, disa dijetarë të tjerë, duke e gjykuar të pambështetur si tezën e parë ashtu
edhe të dytën, kanë mbajtur një qëndrim të ndërmjetëm, që duket edhe më i mundshëm.
T48T Shih Suhaçev: 1990,141.
T49T Shih Çerniak: 1990/1,193. Por, siç pohohet edhe atje këto janë të dhëna të përafërta, sepse tashti
mendohet që numri i përgjithshëm i aromunëve arrin në 110.000 vetë, nga të cilët në Shqipëri rreth
15.000.
T50T Shih Çerniak: 1990/2,221.
T51T Shih Suhaçev: 1990/3,231.
T52T Shih Suhaçev: 1990/2,143 v.
T53T Shih ILR II,15; Coteanu: 1969,11 v., ku jepen edhe mendime gjuhëtarësh, që e shohin disi më të vonë
formimin e gjuhës rumune.
50