Gjuhësi Ballkanike

http://www.dielli.net
folmet jugore, që kanë qenë në kontakt të drejtpërdrejtë me greqishten, është zhvilluar
forma e pashtjelluar e tipit për të bërë, e cila përdoret në funksione karakteristike për
paskajoren.
Ndikimi i greqishtes mbi gjuhët e tjera ballkanike, për sa i takon strukturës gramatikore,
në përgjithësi, është mbivlerësuar. Për rastin në shqyrtim mbrojtësit e tezës mbi
ndikimin grek nisen nga parakushti që greqishtja si gjuhë kulture dhe kishtare ka pasur
një pozitë mbizotëruese në Ballkanet. Mirëpo, po të mbahet parasysh karakteri popullor
i dukurisë në shqyrtim, ky argument nuk duket bindës. Është e vështirë, në mos e
pamundur, që ndikimi i greqishtes të ketë depërtuar kaq thellë në masat e gjera të
popujve ballkanikë, për të cilët ajo, si gjuhë e huaj, ka qenë e panjohur.
Për sa i takon vërejtjes së Sandfeldit që duhet vënë në dukje jo aq shumë mënjanimi i
paskajores, sa zëvendësimi i saj me të njëjtën mënyrë në të gjitha gjuhët ballkanike,
edhe kjo nuk mund të merret si një argument në të mirë të tezës së tij. Sidoqoftë, kjo
vërejtje meriton një vemendje të posaçme (shih & 22).
20. Në një mënyrë tjetër është përpjekur ta shpjegojë dukurinë në shqyrtim
Reichenkron-i (:1962, 102-109). Megjithëse nuk e mohon njëfarë ndikimi dytësor të
greqishtesTF54FT, ai nuk pajtohet me tezën e Sandfeldit dhe mendon që kjo dukuri ballkanike
të jetë përftuar në gjuhët rumune, shqipe dhe bullgare pikërisht nën ndikimin e
latinishtes. Argumenti kryesor, që parashtron ai në këtë rast, është: Këto gjuhë janë
zhvilluar në ato treva, ku ka qenë mbizotëruese latinishtja popullore dhe ku greqishtja e
shkruar vështirë se mund të ushtronte një ndikim kaq të madh mbi të folmet popullore të
këtyre gjuhëve. Sipas tij, në këto gjuhë mënjanimi i paskajores nëpërmjet ndërtimeve
me format e lidhores (hipotaksë) ose të dëftores (parataksë) është bërë nën ndikimin e
sintaksës së latinishtes popullore. Por për greqishten e re ai e përjashton një ndikim të
tillë (:1962, 105 v.).
Ky shpjegim i Reichenkron-it, që është kritikuar nga Solta (:1980, 214) dhe me rezervë
edhe nga Schaller-i (:1975, 159)TF55FT, nuk arrin të sqarojë se si latinishtja popullore në
vendet ballkanike ka ushtruar një ndikim të tillë në një kohë që në gjuhët romane
perëndimore paskajorja nuk u mënjanua nga përdorimi (shih & 8).
21. Siç u vu në dukje në & 15, për mënjanimin e paskajores në gjuhët ballkanike disa
gjuhëtarë kanë shprehur mendimin se është përftuar në mënyrë paralele, të pavarur.
Burimin e kësaj dukurie në gjuhët ballkanike këta gjuhëtarë, në përgjithësi, e kanë
kërkuar në “paqartësinë”, në “mungesën e shprehësisë”, në “abstraktësinë” etj. të
paskajores. Madje, ndonjë syresh si Bacinski (:1946, 57 v.), pasi e kundërshton tezën e
burimit grek apo shqiptar për dukurinë në shqyrtim, pohon: “... zëvendësimi i paskajores
nga një fjali e nënrenditur qëllimore mund të përftohej kudo dhe në mënyrë të pavarur.
Këtë prirje e kemi parë të përvijohet në latinishten klasike dhe të shfaqet më me forcë në
greqishte deri në zhdukjen e paskajores pa ndikim të jashtëm. Ne shohim që
zëvendësimi i paskajores të zhvillohet në mënyrë progresive në tekstet tona të vjetra
[=rumune - Sh.D.]...”
T54T Pasi pranon që në greqishte dukuria në shqyrtim është përftuar në mënyrë të pavarur, ai shton se “nuk
duhet mohuar që greqishtja pastaj qysh nga koha bizantine deri në kohën e greqishtes së re të ketë
ndikuar, madje në një masë të fortë, në organizimin e tipave të përmendur nga Sandfeldi në gjuhët e
ndryshme ballkanike”.
T55T Nga mënyra se si e paraqet mendimin e Reixhenkron-it, të krijohet përshtypja se vetë Schaller-i ka
rezerva ndaj atij mendimi.
144