slika politike - Jovan Despotović

zajednice kosovskih Srba na Kosovu je povezana sa očuvanjem njihovog kulturnog i religioznog nasleđa. Međutim, srpska pravoslavna mestapredstavljaju takođe mnogo više nego važan deo srpskog identiteta. Ona su i deo svetskog kulturnog nasleđa. Mnogi od ovih objekata su ozbiljnooštećeni i uništeni od 1990. Konačno, rekonstrukcija bi trebalo upravo da počne. Međutim, njima će i dalje biti neophodna zaštita. Iako je od suštinskevažnosti spremnost KFOR-a da održi njihovu zaštitu, trajna solucija ne može biti građena na vojnoj snazi.Postoji potreba da se kreira "zaštitni prostor" oko ovih objekata kako bi bila manje ranjiva na političke manipulacije. Treba naći sporazumekoji bi srpske pravoslavne objekte na Kosovu stavili pod neki oblik međunarodne zaštite. To bi zahtevalo uključivanje garantovanog pristupa,imovinska prava i održivost zajednice. Nije samo važno zaštititi pojedina mesta kao kulturne i religiozne spomenike, već i kao žive zajednice. SavetEvrope i UNESKO raspolažu posebnom ekspertizom u ovoj oblasti i treba ih pozvati da igraju ulogu u takvim sporazumima.Srpska pravoslavna crkva je izložena pritiscima na svoj identitet. Osim zastrašivanja i pretnji, ima pokušaja da se prekroji istorija i poreklonjihovog nasleđa.’Dakle, kako vidimo, vrata su nam otvorena, te nije potrebno dalje kucati na njih, već se organizovati i pripremiti na taj način da u svakomod segmenata, a zaštita kulturne baštine na Kosovi u Metohiji spada u najznačajnije, oformimo dovoljno osposobljene timove i u političkom, ali i ustručnom pogledu, koji će u predstojećim pregovorima pred međunarodne forume izneti racionalne i prihvatljive zahteve kada se bude rešavao konačnistatus ove južne srpske pokrajine. Pomoć prijateljskih i zainteresovanih država, poput Grčke, tada će biti od presudnog značaja. Krajnji je čas da se okotoga ozbiljno angažujemo.Treći program Radio Beograda, 23. novembar 2005, Treći Program, br. 125-126, Radio Beograd, 2005.Kulturna politika i tranzicija VIProblemi obnove i zaštite Manastira HilandaraOd kada se Stefan Simeon Nemanja, posle odricanja od prestola 1196. godine u korist sina StefanaPrvovenčanog, tada se već zamonašen najpre povukao u svoju zadužbinu Studenicu, a potom sepridružio najmlađem sinu Rastku, tada već monahu Savi na Svetoj Gori u grčkom manastiruVatodepu 1191. godine, započela je teška borba da se od vizantijskog cara izdejstvuje najpre siginija(zemljišni dokument) za korišćenje napuštenog grčkog manastira Hilandara za potrebe srpskogmonaštva koje su otac i sin imali nameru da upravo tu naročito ojačaju. Posle niza pokušaja, a presvega Savinom spretnošću, potom je 1198. godine od istog cara Aleksija III Komnena dobijena ihrisovulja koja im je garantovala samoupravno korišćenje ovog manastira koji su ubrzano obnavljalii naseljavali kaluđerima. Dakle, od te poslednje decenije XII veka Hilandar sa sabornom crkvom,posvećenom Vavedenju Bogorodice, postao je centralno mesto duhovne, umetničke, ali i kulturnopolitičkepovesti Srba koja traje već osam stoleća prerastajući u tom velikom vremenskom rasponu iu naš najveći spomenik kulture. Za to vreme Manastir je postao i najveći čuvar tradicije, sakupljač irizničar pokretnih kulturnih dobara: rukopisnih i štampanih knjiga, povelja, hrisovulja, ikona, ali imesto velike graditeljske aktivnosti i fresko-slikarstva brojnih ktitora gotovo svih srpskih dinastija.Iako je Manastir samo jednom, u vreme vladavine Stefana Dušana Silnog (1331-1355.) bio iformalno na teritoriji srpske carevine (od 1345.), sve ovo vreme, od početka njegove obnove, okonjega su se preklapale otvorene aspiracije Vizantije, Srbije, Bugarske, Otomaske imperije, Grčkedržave uprkos proklamovanoj i garantovanoj teritorijalnoj i monaškoj samoupravi što se odrazilo, idandanas se održava, na njegov izgled i put razvoja. Ovo se naročito pojavilo i kao pravnoadministrativniproblem i u najnovije vreme, posle drugog katastrofalnog požara (prvi je izbio 1722.godine) koji je u noći između 3. i 4. marta 2004. pogodio Hilandar uništavajući 55% njegovih zdanjaizgrađenih između XIV i XIX veka. Da bismo tačnije razumeli razmere ovog problema koji seodražava i na njegovu aktuelnu građevinsku obnovu i konzervatorsko-restauratorsku zaštitu,načinićemo jednu malu hronologiju sa najkarakterističnijim datumima i događajima koji su obeležiliburnu povest ovog Manastira.Srpski župan Stefan Nemanja, kao monah Simeon i njegov sin Rastko, kao monah Sava, posledobijanja odgovarajućih dozvola od vizantijskog cara, na ostacima napuštenog starog grčkogmanastira 1198-1199. godine podigli su novi sa namerom da on postane stecište srpskih kaluđera naSvetoj Gori Atonskoj. Kroz vekove, Hilandar je postao od izuzetnog značaja za istoriju srpske crkve,razvoj književnosti, likovne umetnosti, građevinarstva, kao i arhiva za istoriju Srba i Srbije, teriznica njenih kulturnih spomenika.Od vremena Simeona i Save ostali su samo fragmenti zidova-utvrđenja, jer Hilandarpredstavlja tip utvrđenog manastira obuhvaćenog obimnim odbrambenim zidovima i kulama –pirgovima: sv. Save, sv. Đorđa i Milutinov pirg. Sadašnji manastirski kompleks datira većinom odvremena kralja Milutina (kraj XIII i početak XIV veka): glavna manastirska crkva podignuta je1303. godine kada je i živopisana, a njena spoljnja priprata dozidana na u vremen kneza Lazara.Sabornu crkvu koju su Simeon i Sava podigli po dolasku, kralj Milutin je srušio jer je bila tesna zanaraslo monaštvo, te je 1303. godine sazidao veći hram koji i danas tu stoji. Pored ove velike, uHilandaru je podignuto još 11 malih crkvica – paraklisa.Od monumentalnog slikarstva u Manastiru je malo očuvano, posebno iz njegovog ranog perioda. Usabornoj crkvi očuvani su tek fragmenti živopisa jer je većina preslikana početkom XIX veka.Mestimično ima očuvanih delova iz XIV veka u nekoliko paraklisa, tremu i na spoljnjem zidu pirga