tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

mü'minin rülıi yüceli şi (mirac) sıras ında elde ettiği iki bilgi çe şidi hakkında
İ bnu'l- Ar abrnin verdiği pek güzel izalundan daha iyi aç ıklanmamışt ır"°.
Burada ibnu'l- Ar abi hayali bir şekilde mü'minin ve filozofun, Mirâc hadisesinde
oldu ğu gibi, Hakikate do ğru ald ıklar ı yolu tasvir etmektedir. Sars ılmaz
bir imandan ba şka hiçbir silah ı olmad ığı halde, (ibnu'l- Ara bi garip bir
şekilde islâm.da iman üzerinde ısrar eder), ayn ı zamanda bir stıfi olan mü'min,
her an biraz daha inanç kazan ıp yanılmaz hakikatlar ı öğrenerek, yolculuk
merhalelerinden geçer, fakat yolda şı olan filozof derin bir şüphe ve şaşkınlık
içinde kal ır. Sonunda filozof bütün dü şüncelerini bo ş şeyler addederek atar;
süfinin yolundan gitmeyi ve İslâma dönmeyi arzu eder. Gök kürelerinden
her biri onlar ın yolculuğunun bir merhalesine i şâret eder. Her merhalede,
filozof da mü'min de bir şeyler ö ğrenir, fakat filozof bilgisini "küreler" (feleklerfden
ald ığı halde, mü'min kürelerin ruhlar ından alır. Birincisi görüneni
ya da zâhiri, ikincisi ise hakikat]. ö ğrenir. Feleklerin (gök kürelerinin) ruhlar ı,
bât ıni bilgilerini mü'mine nakleden peygamberlerdir. ibnu'l- Ar abi bu
peygamberlerden her birinin a ğz ından kendi tasavvuf sisteminin bir bölümünü
anlatt ırarak, kendi ola ğan vandet-i vudidcu tarz ında izah ettirir. Meselâ,
Müsâ'ya kendi evrensel din ve vandet-i vuef ıd nazariyesini; Yüsura sonsuz
ve sonlu güzellik nazariyesini ve sûretin kemâli meselesini; A dem'e sebeplilik
nazariyesini, hakiki ve görülen (zâhir) sebeplerin anlam ını, ruhi ve maddi
"hilüfet"in anlamını izah ettirir. İsâ hayat ve rühiyetin anlam ını ; İdris ise
"hallerin" de ğişkenliği ve cevherlerin de ğişmezliği v.b. nazariyesini aç ıklar321.
"Mü'min" (et-tabi) ve filozof bu "yolculuk"ta ayn ı amaç, yani Hakikata
ulaşma pe şindedir, fakat onlar ın yollar ı ve çabalar ının sonuçlar ı farkl ıdır.
Meselâ, filozof d ış âlemde sebebi olan olaylar ın müşahadesinden elde ettiklerinden
daha fazlas ını bilmeyi hiçbir zaman bekliyemez. Öte yandan tabi
(mü'min) Bir sebebin nas ıl her şeyde i şlediğini bizzat "görür". Yine filozof
Allah' ın mutlak tenzihini (aşk ınlığını) ifâdeden öteye gidemez; mil' ınin. zevk
(doğrudan doğruya idrak) vasıtas ıyla Hakikat ın her cihetini, yani tenzih ve
te şbihi bilir. Sisıfi hallerinden birinde, (ayn ı zamanda silfi olan) mü'min Hak'la
adi birliğini idrâk eder. Bu bilen ve bilinenin ayn ı olduğu bir haldir ve filozofun
gücünün tamam ıyla ötesindedir.
7 gök küresinden geçtikten sonra, filozof daha öteye gidemez; mü'min
ise rühi yüceli şine devam ederek (tamam ıyla tasavvufi) diğer kürelere girer
320. FutIthea, II, ss. 359-374. ilınu'l-Arabi'nin, Futiihât'm bu bölümünden çok daha sonra
yazd ığı FUSIIS'Ull ana fikrinin ilk izleri bu bölümde ortaya konmu ştur.
321. Yedi kürenin, peygamber ve meleklerinin nitelendirilmesi, büyük ölçüde, BM'nin onlar ı
nitelendirmesine benzer. Burada ve felsefesinin daha bir çok bölümlerinde Cin, ibnu'l-
Ar abrnin kendisi üzerindeki etkisinin i şâretlerini göstermektedir. Kar., Nicholson, Studies
in Islamic Mysticism, ss. 122-123.
104