tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ir durumday ız. Onun Hakikat ın iki manzaras ının göreli (izati) olduğu fikrine
uygun olarak aç ıkland ığı takdirde, bu paradoxlar hiç de paradox de ğildir.
Arabrye göre, Bir ve çok aras ında tam bir kar şıtlık ve iki
tarafl ı bir ba ğımlılık vard ır. İki mant ıki kar şıt gibi, hiç biri diğeri olmaks ızın
anlam ta şımaz. Felsefesindeki biraz şiir unsurunu hesaba katarsak, bu karşıtlık
onun şu harikulade mısralar ında bir Sidinin yapabilece ği ölçüde aç ıklanmışt
ır:
"0 beni över, ben de O'nu,
O bana tapınır, ben de O'na.
Bir durumda, O'nu itiraf eder,
Acyânda (d ış Hemde) ise, inkâr ederim.
Ben O'nu değil, 0 beni bilir,
Ben bilir ve temasa ederim O'nu.
Ona yardım edip el uzatt ığım halde,
Nas ıl olur da 0, bağıms ız olabilir
Ben O'nu bilirken yaratırım.
Hadis bize bunu böyle haber veriyor43
Ve bende O'nun gayesi gerçekle şiyor44."
b) ibrıu'l-Arabrnin Mutlak Monismi ve Hallâc' ın Dualismi
İ brıu'l-Arabi'nin monisminde 3 ayr ı unsur bir araya getirilmi ştir:
E ş 'arilerin külli cevher nazariyesi, Hallâc' ın Lâhât ve Nâsât nazariyesi
ve Yeni- Eflatuncu Bir nazariyesi. Onun kendi görü şü bunlardan hiç birine
benzememekle beraber, hepsinin bir terkibidir. Özellikle Hallâc'dan gelen
unsur, ibnu'l- Ar abrnin Bir ve Çok hakk ındaki görü şünde hakimdir.
Bazan sûret ve zât terimlerini Hallâc' ın Nasât ve LCıhüt'una e ş anlamda,
hazan da fiilen Lâhât ve Nâs'ût terimlerinin kendisini kullanmakla beraber45
İ bnu'l-Ar abi ile Hallac aras ındaki fark, en sonunda yine de esash olmakta
devam eder. Fakat buna ra ğmen, Hallaç, vandet-i
vucûd görü şünü haz ırlamış görünüyor. Şüphesiz Hallâc arac ılığı iledir ki,
onun maddi ve manevi anlamda kulland ığı "Uzunluk ve Genişlik"46 (ta/
ve arz) nazariyesinde aç ıklanan alemin ikiliği hakkındaki Hellenistik görü ş ,
bir yolunu bulup İbnu'l-Arabrnin ö ğretisine girmiştir. Aç ıkça görülüyor
ki, ibnu'l-Arabi'nin emr alemi, gayb alemi, ruhlar alemi ve manâlar alemi
44, Fusüs, ss. 124-5; türk. çev; ss. 67-68.
43. Bir hadiste Allah' ın şöyle buyurdu ğu kabul edilir: kad messelani beyne dyunihim "Ve
onlar Beni gözleri önünde "duran bir şekil olarak" tasavvur ettiler.
45. Fustis, ss. 194, 260, 400 v.b., v.b.; türk. çev., ss. 118, 167, 280-281.
46. Bak., Hallâc, Tevasin, neşr.; L. Massignon, Paris 1913, s. 141; Futilhât, I, s. 219.
30