tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Buradaki şefaat kelimesi sadece iki ilahi isim, Rahim ile Müntakim (Öcalıcı)
aras ında bulunan bir münasebet demektir. S ırat, üzerinde her şeyin yürüdüğü
ilahi Hüviyet'e ait olan do ğru yoldan ba şka bir şey değildir, çünkü o, her şeyin
kendisinden ç ıktığı ve tekrar ona dönece ği kaynakt ır. Cehennem azab ı insan
fiillerine ait sembollerden ibarettirt 5 5 . Cennet, diyor İ bnu'l- Ar abi, cenne
=gizlemek fiilinden gelmektedir ve her şeyin cenneti, orada bütün çoklu ğun
gizlenece ği ilahi Hüviyet'tir. Öte yandan, Cehennem mesafe veya uzakl ık
(Imcd) demektir456, ve gerçek Cehennem, seninle Allah aras ında gerçek bir
uçurum olduğunu tasavvur etmekte ve senin O'nunla olan zati birli ğini idrak
etmemekte yatar.
Bu terimlerden pek ço ğunun etimolojik kökünü ve İ b nu'1- Ar abi'nin,
bunları kendi vandet-i vudıd doktrinine uydurmak için nas ıl aç ıkladığın ı
incelemek bilgi vericidir. "Hasret Günü" (yevm el-hasre), mesela, onca "Aç ılma
(perdenin kalkma) Günü"diir ki, hasara (perdenin kalkmas ı) fiilinden
bu anlam çıkarılmıştır Yani "Hasret Günü" Bir Hüviyetin kendi mutlak
evrenselli ği içinde tecelli edece ği gündür457. Azâb bizim anlad ığımız manada
değildir; ona göre, azâb azube (tatlı olmak) fiilinden gelir. Böylece İ b nu'1-
Ar abi Cehennem azab ım ebedi mutlulu ğa irca etmektedir 458. Haşr'dan da
bütün ferdi nefslerin Bir Evrensel Nefs'de biraraya gelmesini anlar. Her insanın
kıyameti (yeniden dirili şi) nefsinin ölümle bedenden kurtulduktan
sonra, ruhani vatan ına dönmesidir v.b., v.b. 459.
İ bnu'l- Ar
ister bu dünyada ister ötekinde olsun, gerçek bir
Cehennem ya da Cennet'in varl ığını inkar etmesi üç farkl ı şekilde ifâde edilir:
1. Onlara hayali der. Bunlar, Hz. İbrahim'in hayal gücünün yaratmasından
ibaret olan ate şinden daha somut veya gerçek de ğildir46°. Günahkarlar
Cehennem ate şini görürlerse de, Hz. İbrahim'in kendi ate şinden hissettiği
azâbtan daha fazlas ını duymazlar. Mü şrik'e gerçek görünse de, o zahiri
bir ate ş olacakt ır.
2. Cennet ve Cehennemi iki subjective hale indirir. Cehennem sadece bir
kul olarak ferdi benin (nefsin) idrakidir. Cehennem nefsâniyet, Cennet ise
ki şinin rublabiyetinin (ilahlığının), yani varlığının ilahi cihetinin idrakidir461.
455. Ayn ı eser, I, s. 412,1.16 vd..
456. Fusiıs, ss. 186-187; türk. çev., ss. 112.
457. Futâhât, I, t. 391,1. 5 a şağıdan.
458. Fusüs, s. 153;"türk. çev., s. 88.
459. Futâhât, I, s. 406,1.19. Kar., Ihvân es—Safa, III, ss. 81,120 ve IV, s. 73.
460. Fuslıs, s. 328; türk. çev., s 225.
461. Fusiıs, ss. 286-287; türk. çev., yeri tespit edilmedi.
146