tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ya da Allah'la bir olmak de ğildir. Bu küfürdür. Mesela, Allah' ın mutlak Kudret
ve iradesinin tam olarak tarun.mas ından ba şka bir şey de ğildir 386 . Allah, İnsan'
ın kalbine inmez, O'nun kalbine inen, Allah'a iman ve O'nun birli ğine
(tevhid) ve zikr a şkına inançtır. Allah' ın hüviyet ve s ıfatlar ı insanlarınkinden
farldıdır. Böyle olunca hulû1 nasıl mümkün olabilir .. Nas ıl siyah, siyah şeyden
ayrılamazsa, smı de insanhğından ayr ılamazs ın. Be şer! vasıflar
fakat her zaman ba şka be şer! vas ıflar onun yerini ahr' 387 .
S arr â c' ın kanıtı, hücumlar ımn hedefi olan baz ı Siifilerin, Sufiliğin son
gayesinin (huliil anlam ında) Allah'la bir olmak oldu ğunu kabul etmi ş olmalar ı
gerekti ğine işaret ettiği anlaşılmaktad ır. Fakat bu bile, daha sonra görece ğimiz
gibi, İ l) nu'l- Ar abrnin görü şünden farklıdır. K u ş eyri, öte yandan,
fenâ ve bekan ın psikolojik haller, yani sadece baz ı zihni hallerin yerini ba şkalarının
alması olarak mükemmel bir tahlilini vermektedir 388 . Ona göre, fena
ve beld nefsin pek ince bir tahlilinin iki yönüdür; bu iki yön ise ilahi ve ruhani
olana dikkatin teksifi ve görülenin terkidir. Böyle bir teksif, diyor Ku ş e yri,
müşahade edilen nesnede tamam ıyla erimekle, hatta ben şuurunun tamamıyla
kayb ıyla sonuçlanabilir, fakat bu, "ben" in yok olmas ı değildir. Bu, bir a şıkın
sevgilisinde erimesi gibi bir şeydir 389 . Fenâ gibi hayati bir meselede I b n u'l-
Ar abi'den önceki Sûfilerin tak ındığı tavır bu idi. Bunlar ileri sürseler sürseler,
H all â c gibi bir hulûl ya da imtizac nazariyesi ileri sürmü şlerdir. Baz ıları
"ilahi" ve "be şer!" nin izah ı imkansız ve tamam ıyla duygusal bir tecrübede
birle ştiklerine inannuşlard ır. Bu tür Sisıfilerle tart ışmaya giremeyiz; ya onlar ın
söylediklerine inanmam ız ya da saçma diye f ırlatıp atmam ız gerekir. Meseleyi
nazar! bir şekle sokmak ve ne tamam ıyla tavsifi ne de tecrübeye dayal ı olan
bu nazariyeden bizi haberdar etmek Ibnu'l- Arab! ve mektebine b ırakılmıştır.
Plotinus ve bnu'l- Ar ab i'ye göre, "tecrübenin imkan ı sistemden
çıkarılır, sistemin önermeleri tecrübeden de ğil". Tamamıyla bir kavrama
çe şidi olmadığı için, siiti tecrübe, hiçbir ak ılyürütme temeli olamaz" 39°.
Ibn.u'l- Ar abi vandet-i vudıd'dan hareket etmi ş, fakat onun vandet-i vucûdculuğu
çok geçmeden sufiliğe kat ılmıştır. nu'l- Ar abi Bir'le Çok aras ında
sahte gibi görünen bo şluğu doldurmaya çal ışıp, bunda, dü şünce aç ısından,
muvaffak olam ıyarak, kendisine çat ışmamn tam bir çözümü gibi görünen
şeyi sadece &idi tecrübede bulur. ibnu'l- Ar abi'ninkine benzer bir vandet-i
vudidculuk hemen daima sufili ğe götürür. Öte yandan, H all c Ene'l-Hakk
386. Bak., Lumac, s. 433.
387. Ayn ı eser, ss. 426-427.
388. Risâle fi mana en—nefs ve'r-ruh, ss. 42.
389. Kuseyri, Risâ/e, ss. 32-33.
390. Whittaker, The Neo—Platonists, s. 101.
126