tasavvuf feısefesi - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

halindeki "ilişki"nin kendisi bile, bu kavramlardan biridir. ibrı u'l- Ar abi
bütün kavramsal bilgileri —d ış âlemin bütün bilgilerini— bir yandan zaten var
olan nefs (ya da kavramlar ı) ile d ış âlemdeki nesneler aras ındaki basit bir
münasebete, öte yandan bu kavramlar ı münasebete yerle ştirme sürecine
indirir. Mesela, "bir cisim duruyor" önermesini te şkil etmek "cisim" kavramını
zihinde "durma" kavramı ile münasebete koymaktır ki, her iki kavram da
de ğişmez fikirlerdir. Bunlar aras ındaki münasebet de, küllililderi içinde al ındıklar
ı takdirde, de ği şmez bir kavramd ır. Şahsi nispet (en-nispet es-sahsiyye),
yani bu cismin şu anda durmas ı bile değişmez bir nispettir; şu anlamda ki,
ait olmad ığı başka bir cisim hakkında söylenemez3 5 6 . E ğer şahsi münasebetin,
duran cisim bir sonraki ânda hareket edebilece ği için, değişece ğini söylersek,
ibnu'l- Ar abi, cismin tamamıyla ba şka bir münasebete girdi ği ve önceki
münasebetin de ği şmedi ği şeklinde cevap verecektir. Bu nedenle her kavramsal
düşüncede 4 unsur bulunur:
I . Mutlak Münasebet (nisbe mutlaka)
II . Kendisine bir nispet yap ılan şey (el-rnensilb ileyhi)
III . Nispet edilen s ıfat (en-nisbe)
IV . Şahsi münasebet (en-nisbe e ş- şahsiyye)
Ibrıu'l-Arabi diyor ki: Aç ık kavramsal düşünce için en büyük engel
müfekkire'dir; çünkü o, biraz önce izah etti ğimiz külli kavrandarm külliliğini
s ınırlamaya yönelen hayallerle daima beraberdir 3".
c) Şehvet ve irade'den Ibnu'l-Arabi'nin Anlad ıklar ı
ibnu'l- Ar abi şehveti sadece şu veya bu tabii arzunun yüceltilmesi
yolunda çaba sarfetme şeklinde tanımlamak suretiyle " şehvet" ile "irade"
aras ında bir ay ırım yapar. Bu çaba ekseriyetle yöneldi ği şeyin tabiat ıyla belirlenir.
Öte yandan irade, ona göre, konusu asla var olan bir şey (yani d ış âlemdeki
somut bir şey) olmayan ilahi ve ruhi bir güç demektir. Yiyecek arzusuna
da Ibnu'l-Arabi şehvet ad ını verecektir, fakat nefsin kemali, güzelli ği veya
ahengi anlama arzusu, ya da Allah' ı görme arzusu v.b. iradenin bir fiilidir.
Ibnu'l- Ar abi "irade" yi o derece zihnile ştirir ki, buna göre, gerçekten
iradi bir durumun bütün zevk verici ve rahats ız edici duygu ya da fikirlerden
tamam ıyla hür olmas ı gerekir. Güzelli ği ya da yetkinli ği temasa etmek için bir
eğilim duymak, ya da Allah' ı görmeyi arzu etmek, ayn ı zamanda böyle bir temasa
ya da ru'yeti izlemesi muhtemel olan mümkün bir saadet hakk ında zevk
verici bir fikir ya da duygu ile harekete getirilmi ş olduğu için, irade de ğil, bir
356. Bak., Futâhât, I, s. 53.
357. Bak., Futâhât, II, s. 39, 1. 18.
117